در سوره اسراء آیه 13 مى خوانیم «وکلّ انسان الزمناه طائره فى عنقه و نخرج له یوم القیامة کتاباً یلقاه منشوراً اقرأ کتابک» (اعمال هر انسانى را به گردنش قرار داده ایم ما روز قیامت کتابى براى او بیرون مى آوریم که آن را در برابر خود گشوده مى بیند (این همان نامه اعمال اوست به او مى گوئیم: کتابت را بخوان...)
در اینجا این سؤال مطرح مى شود که این نامه چیست و هدف از آن چه مى باشد؟
از مجموع آیات و روایات استفاده مى شود که همه اعمال آدمى با تمام جزئیات در نامه اى ثبت مى شود، و روز رستاخیز اگر نیکوکار باشد نامه اعمالش بدست راست او، و اگر بدکار باشد به دست چپ او مى دهند
این نامه بدون شک از جنس کتاب و دفتر و نامه هاى معمولى، نیست، و لذا بعضى از مفسران گفته اند این نامه عمل چیزى جز «روح انسان» نمى باشد که آثار همه اعمال در آن ثبت است زیرا ما هر عملى انجام مى دهیم خواه ناخواه اثرى در روح و جان ما مى گذارد.
یا اینکه این نامه عمل، اعضاى پیکر ما حتى پوست تن ما، و از آن بالاتر زمین و هوا و فضائى است که در آن اعمال خود را انجام مى دهیم، چرا که اعمال ما گذشته از اینکه در جسم و همه ذرات پیکر ما نقش مى بندند، در هوا و زمین منعکس مى شوند.
گرچه این آثار براى ما در این دنیا محسوس و درک کردنى نیست، امّا بدون شک وجود دارد، و روزى که در آن روز دید تازه اى پیدا مى کنیم همه اینها را مى بینیم و مى خوانیم.
تعبیر به «خواندن» هرگز نباید ما را از آنچه در تفسیر بالا ذکر شد، منحرف سازد، زیرا خواندن نیز مفهوم وسیعى دارد که هرگونه مشاهده را در معنى وسیعش جاى مى دهد، مثلاً در تعبیرات روزمرّه گاه مى گوئیم در چشمهاى او خواندم که چه تصمیمى دارد و یا فلان عمل را که از فلانى سرزد، بقیه اش را خواندم، همچنین تعبیر به خواندن، در مورد عکسهائى که از بیماران مى گیرند نیز امروز رائج است.
روى همین جهت است که در آیات قرآن مى خوانیم خطوط این نامه عمل به هیچوجه قابل انکار نیست، زیرا که آثار واقعى و تکوینى خود عمل است، درست مانند صداى ضبط شده انسان یا عکسى که از او گرفته اند و یا اثر انگشت او.
بدون شک بیان گسترده و شرح نامه اعمال در آیات قرآنى و روایات مخصوصاً با توجه به اینکه تمام جزئیات اعمال و سخنان و نیات در آن ثبت مى شود در درجه اول به منظور آثار تربیتى آن است و کراراً گفته ایم قرآن شرح تمام معارف واقعى را وسیله اى براى تهذیب نفوس، و تکامل ارواح، و تقویت مبانى اخلاق و تقوى، قرار داده، و به انسانها هشدار مى دهد که مراقب گفتار و رفتار خویش باشند که همه چیز ثبت مى شود و یکجا در قیامت بى کم و کاست ارائه داده خواهد شد.
درست است که احاطه علمى پروردگار ما فوق همه اینها است و کسى که ایمان کامل به احاطه علمى خداوند و حضور وجودى او در همه جا و هر زمان دارد، نیازى به نامه اعمال ندارد، ولى در غالب مردم، توجه به این حقیقت مى تواند منشأ آثار فراوانى باشد.
کسى که مى داند دائماً نوار ضبط صوتى همراه او است و یک دستگاه کاملا مجهز فیلمبردارى در خلوت و اجتماع از باطن و ظاهر، و درون و بیرون او، فیلمبردارى مى کند، و سرانجام تمام این فیلمها، و آن نوارها، به صورت پرونده زنده و گویا و غیر قابل انکارى در یک دادگاه عدل بزرگ مطرح مى شود، به طور یقین چنین انسانى کاملاً مراقب اعمال و رفتار و گفتار خویش خواهد بود، و تقواى نیرومندى بر درون و برون وجود او حاکم مى شود.
ایمان به مسأله نامه عمل که هر صغیر و کبیرى در آن مستطر است وفرشتگانى که شب و روز با انسانند و مأمور ثبت و ضبط این اعمالند، و ایمان به این حقیقت که در صحنه محشر نامه اعمال در برابر دیده همگان گشوده مى شود و تمام گناهان مستور در آن نمایان مى گردد و مایه رسوائى در میان دوست و دشمن است عامل باز دارنده عجیبى از گناهان است.
به عکس نامه اعمال نیکوکاران سبب آبرو و اعتبار و افتخار آنها مى گردد، حتى از آنچه در مثال نوار و فیلم گفته شد برتر و بالاتر و مؤثرتر است و این انگیزه مهمى بر اعمال نیک خواهد بود، منتها گاه ایمانها ضعیف است، و گاه حجاب غفلت مایه دورى انسان از این حقایق مهم مى گردد، و گرنه ایمان به این اصل قرآنى براى تربیت هر انسانى کافى است
