کلمه «شیطان» از ماده «شطن» گرفته شده، و «شاطن» به معنى «خبیث و پست» آمده است و شیطان به موجود سرکش و متمرد اطلاق مى شود، اعم از انسان و یا جن و یا جنبندگان دیگر، و به معنى روح شریر و دور از حق، نیز آمده است، که در حقیقت همه اینها به یک قدر مشترک بازگشت مى کنند.
باید دانست که «شیطان» اسم عام (اسم جنس) است، در حالى که «ابلیس» اسم خاص (علم) مى باشد، و به عبارت دیگر «شیطان» به هر موجود موذى و منحرف کننده و طاغى و سرکش، خواه انسانى یا غیر انسانى مى گویند، و ابلیس نام آن شیطان است که آدم را فریب داد و اکنون هم با لشکر و جنود خود در کمین آدمیان است.
از موارد استعمال این کلمه در قرآن نیز برمى آید که شیطان به موجود موذى و مضر گفته مى شود، موجودى که از راه راست برکنار بوده و درصدد آزار دیگران است، موجودى که سعى مى کند ایجاد دودستگى نماید، و اختلاف و فساد به راه اندازد، چنانکه مى خوانیم:
«انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة والبغضاء،...»:
«شیطان مى خواهد بین شما دشمنى و بغض و کینه ایجاد کند...».
با توجه به اینکه کلمه «یرید» فعل مضارع است و دلالت بر استمرار دارد حاکى از این معنى است که این اراده، اراده همیشگى شیطان است.
و از طرفى مى بینیم که در قرآن نیز شیطان به موجود خاصى اطلاق نشده، بلکه حتى به انسانهاى شرور و مفسد نیز اطلاق گردیده است. آنجا که مى خوانیم: «وکذلک جعلنا لکل نبى عدواً شیاطین الانس والجن» «بدینگونه ما براى هر پیامبرى دشمنى از شیطانهاى انسانى و یا جن قرار دادیم».
و اینکه به ابلیس هم شیطان اطلاق شده بخاطر فساد و شرارتى است که در او وجود دارد.
علاوه بر اینها گاهى کلمه شیطان بر «میکربها» نیز اطلاق شده:
به عنوان نمونه امیرمؤمنان (علیه السلام) مى فرماید، «لاتشربوا الماء من ثلمة الاناء و لا من عروته، فان الشیطان یقعد على العروة و الثلمة»: «از قسمت شکسته و طرف دستگیره ظرف، آب نخورید، زیرا شیطان بر روى دستگیره و قسمت شکسته شده ظرف مى نشیند».
و نیز امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: «ولا یشرب من اذن الکوز، و لامن کسره ان کان فیه فانه مشرب الشیاطین» «از دستگیره و قسمت شکسته کوزه آب مخورید که جایگاه آشامیدن شیطانها است».
از قول پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «موهاى شارب (سبیل) خویش را بلند مگذارید، زیرا شیطان آنرا محیط امن براى زندگى خویش قرار مى دهد، و در آنجا پنهان مى گردد»!
به این ترتیب روشن شد که یکى از معانى شیطان میکروبهاى زیانبخش و مضر است.
ولى بدیهى است منظور این نیست که: شیطان در همه جا به این معنى باشد، بلکه منظور این است که: شیطان معانى مختلفى دارد، که یکى از مصداقهاى روشن آن «ابلیس» و لشکریان و اعوان او است: و مصداق دیگر آن انسانهاى مفسد و منحرف کننده، و احیانا در پاره اى از موارد به معنى میکروبهاى موذى آمده است (دقت کنید).
