در برابر روایات بالا، روایاتى در منابع حدیث آمده است که نشان مى دهد انزواطلبى مطلوب و دقیقاً در تضاد با روایات و بحث هاى سابق است، از جمله:

1ـ در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَلْعُزْلَةُ عِبادَةٌ; گوشه گیرى عبادت است».(1)

2ـ در حدیث دیگرى از امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده است: «مَنْ اِنْفَرَدَ عَنِ النّاسِ اَنَسَ بِاللّهِ سُبْحانَهُ; کسى که از مردم جدا شود، با خدا انس مى گیرد».(2)

3ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «فِى اعْتِزالِ اَبْناءِ الدُّنْیا جَماعُ الصَّلاحِ; در جدایى از مردم دنیا، مجموعه مصلحت ها است».(3)

4ـ ونیز در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «فِى الاِْنْفِرادِ لِعِبادَةِ اللّهِ کُنُوزُ الاَْرْباحِ; در جدایى از مردم براى عبادت پروردگار، گنج هاى منفعت ها نهفته است.»(4)

5ـ در حدیثى از امام کاظم(علیه السلام) مى خوانیم که به هشام بن حکم فرمود: «اَلصَّبْرُ عَلَى الْوَحْدَةِ عَلامَةٌ عَلى قُوَّةِ الْعَقْلِ فَمَنْ عَقَلَ عَنِ اللّهِ اِعْتَزَلَ عَنِ الدُّنْیا وَ الرّاغِبِیْنَ فِیْها وَ رَغِبَ فى ما عِنْدَاللّهِ...; صبر بر تنهایى دلیل قوت عقل است، کسى که عقل الهى داشته باشد، از اهل دنیا و دنیاپرستان، دورى مى گزیند و به آنچه در نزد خداست رغبت مىورزد».(5)

این احادیث گواهى مى دهند که انزوا و دورى از مردم، نشانه عقل و دانش و سبب حضور قلب در عبادت و رسیدن به انواع فوائد است.

6ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «اِنْ قَدَرْتَ اَنْ لا تَخْرُجَ مِنْ بَیْتِکَ فَافْعَلْ، فَاِنَّ عَلیْکَ فى خُرُوجِکَ اَلاّ تَغْتابَ وَ لاتَکذِبَ وَ لا تَحْسُدَ وَ لا تُرائِىَ وَ لا تَتَصَنَّعَ وَ لا تُداهِنَ; اگر بتوانى که از خانه ات بیرون نروى چنین کن، زیرا هنگامى که بیرون نروى غیبت نخواهى کرد، و دروغ نخواهى گفت و حسد نمىورزى و ریا نمى کنى و تصنع و مداهنه نخواهى کرد».(6)

7ـ امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) مى فرمود: «سَلامَةُ الدِّینِ فِى اعْتِزالِ النّاسِ; سلامت دین در گوشه گیرى از مردم است.»(7)

8ـ این بحث را با حدیث دیگرى از امام امیر المؤمنین على(علیه السلام) پایان مى دهیم هر چند حدیث در این زمینه بسیار است: فرمود: «مَنْ اِعْتَزَلَ النّاسَ سَلِمَ مِنْ شَرِّهِمْ; کسى که از مردم کناره گیرى کند، از شرّ آنها در امان خواهد بود.»(8)

* * *

گاه طرفداران مسأله عُزلت و گوشه گیرى که در میان صوفیه و مرتاضان، هواخواهان بسیارى داشتند به بعضى از آیات قرآن نیز توسل مى جستند، از جمله آیه 16 سوره کهف که مى فرماید: «وَ اِذِ اعْتَزَلُْتمُوهُمْ وَ ما یَعْبُدوُنَ اِلاّ اللّهَ فَأْوُوْا اِلَى الْکَهْفِ یَنْشُرْ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِنْ رَحْمَة وَ یُهَیَّىءْ لَکُمْ مِنْ اَمْرِکُمْ مِرْفَقا; هنگامى که از آنان و آنچه جز خدا مى پرستند، کناره گیرى کردید، به غار پناه برید که پروردگارتان رحمتش را بر شما مى گستراند، و در برابر این امر (وحشتى که از کفّار دارید) آرامشى براى شما فراهم مى سازد».

همچنین به سخن ابراهیم که در سوره مریم آیه 48 و 49 آمده است تمسک مى جویند، آنجا که مى گوید: «وَ اَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دوُنِ اللّهِ وَ اَدْعُوا رَبِّى عَسى اَلاّ اَکُونَ بِدُعاءِ رَبّى شَقِیّاً ـ فَلَمّا اعْتَزَلَهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ وَهَبْنا لَهُ اِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ کُلاًّ جَعَلْنا نَبِیّاً; و از شما و آنچه غیر خدا مى خوانید کناره مى کنم و پروردگار را مى خوانم و امیدوارم در خواندن پروردگارم بى پاسخ نمانم ـ هنگامى که از آنان و آنچه غیر خدا مى پرستید، کناره گیرى کرد، ما اسحاق و یعقوب را به او بخشیدیم، و هر یک را پیامبرى (بزرگ) قرار دادیم».(9)

در هر دو آیه، عُزلت و کناره گیرى از جامعه وسیله جلب رحمت پروردگار و مواهب الهى شمرده شده است و این نشان مى دهد که عزلت و گوشه گیرى امر ناپسند و نکوهیده اى نیست.

* * *

1. میزان الحکمة، جلد 3، حدیث 12884.

2. شرح غرر الحکم، جلد 5، صفحه 338.

3. همان، جلد 4، حدیث 6505، صفحه 406.

4. همان، حدیث 6504.

5. بحار الانوار، جلد 67، صفحه 111.

6. فروع کافى، ج 8، ص 128.

7. شرح غرر، جلد 4، حدیث 5609، صفحه 140.

8. همان، جلد 5، حدیث 8151، صفحه 238.

9. مریم، آیه 48 و 49.