بهانه جویى و لجاجت را مى توان از مهمترین موانع درک حقیقت دانست زیرا این امر سبب مى شود که انسان به حق نرسد بلکه در باطل راسخ تر گردد!.

منظور از بهانه جویى و لجاجت این نیست که انسان براى کشف حقیقت پافشارى کند و پى در پى سؤال مطرح نماید، زیرا سؤال کلید اصلى کشف حقایق است، بلکه منظور این است، بعد از آشکار شدن حق باز هم بر سخن باطل یا عمل نادرست خود پاى بفشارد، و یا تشبّث به بهانه ها و عذرهاى واهى و سخنان دور از منطق از پذیرش حق سر باز زند.

این صفت رذیله ممکن است به صورت خصوصى در فرد یا افرادى ظاهر شود، یا به صورت عام مبدّل به خلق و خوى یک ملت گردد.

تاریخ نشان مى دهد که در میان اقوام پیشین، بنى اسرائیل بیش از همه لجوج و بهانه جو بودند، و به همین دلیل آیات بسیارى از قرآن از لجاجت آنها سخن مى گوید که در تفسیر آیات به خواست خدا به آن خواهیم پرداخت.

مى توان گفت در میان تمام اقوام نادان و خودخواه و خودپرست که حاضر نیستند به آسانى اعمال و رفتار خود را از دست دهند این رذیله اخلاقى وجود دارد.

به هر حال این خوى زشت از زیانبارترین خوهاى شیطانى است، و شاید نخستین کسى که درس لجاجت را به لجوجان آموخت، شیطان بود. و به قدرى آثار مرگبار آن زیاد است که گاه سرچشمه جنگهاى خونین مى گردد و نفوس و اموال را برباد مى دهد و شهرهاى آباد را ویران مى سازد.

با این اشاره به قرآن مجید و روایات اسلامى باز مى گردیم و سپس از تحلیل هاى مختلف در مورد عوامل این خوى زشت و آثار زیانبار آن و طرق درمان آن سخن خواهیم گفت.

1ـ وَلَوْ رَحِمْناهُمْ وَ کَشَفْنا ما بِهِمْ مِنْ ضُرٍّ لَلَجُّوا فِى طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ.   (مؤمنون ـ 75)

2ـ اَمَّنْ هذَا الَّذِى یَرْزُقُکُم اِنْ اَمْسَکَ رِزْقَهُ بَلْ لَجُّوا فِى عُتُوٍّ وَ نُفُور.   (ملک ـ 21)

3ـ قالَ اَنْظِرْنِى اِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ ـ قالَ اِنَّکَ مِنْ المُنْظَرینَ قالَ فَبِما اَغْوَیْتَنِى لاََ قْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَکَ الْمُسْتَقِیمَ.   (اعراف ـ 14 تا 16)

4ـ قالَ رَبِّ اِنِّى دَعَوْتُ قَوْمِى لَیْلا وَ نَهاراً ـ فَلَمْ یَزِدْ هُمْ دُعائى اِلاّ فراراً ـ وَاِنِّى کُلَّما دَعَوْتُهُم لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا اَصابِعَهُمْ فِى آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ وَ اَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَروُا اِسْتِکْباراً.   (نوح ـ 5 تا 7)

5ـ فَرَجَعُوا اِلى اَنْفُسِهِمْ فَقالُوا اِنَّکُمْ اَنْتُمُ الظّالِمُونَ ـ ثُمَّ نُکِسُوا عَلى رُؤُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ ما هؤُلاءِ یَنْطِقُونَ ـ قالَ اَفَتَعْبُدونَ مِنْ دوُنِ اللّهِ مالا یَنْفَعُکُمْ شَیْئَاً وَ لا یَضُرُّکُمْ...قالُوا حَرِّقُوهُ وَ انْصُرُوا آلِهَتَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ فاعِلینَ.   (انبیاء ـ 64 تا 68)

6ـ وَ اِذْ قال مُوسى لِقَوْمِهِ اِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ اَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً، قالَ اَتَتَّخِذُنا هُزُواً قَالَ اَعُوذُ بِاللّهِ اَنْ اَکُونَ مِنَ الجاهِلِینَ... فَذَبَحُوها وَ ما کادُوا یَفْعَلُونَ.   (بقره ـ 67 تا 71)

7ـ وَ اِذْ قُلْتُمْ یا مُوسى لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتّى نَرَى اللّهَ جَهْرَةً فَاَخَذَتْکُمُ الصّاعِقَةُ وَ اَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ـ ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُروُنَ.   (بقره ـ 55 و 56)

8 ـ قالُوا یا مُوسى اِنّا لَنْ نَدْخُلَها اَبَداً مادامُوا فِیها فَاذْهَبْ اَنْتَ وَ رَبُّکَ فَقاتِلا اِنّا ههُنا قاعِدوُنَ.   (مائده ـ 24)

9ـ وَ قالوا یا اَیُّهَا السّاحِرُ ادْعُ لَنا رَبَّکَ بِما عَهِدَ عِنْدَکَ اِنَّنا لَمُهْتَدُونَ ـ فَلَمّا کَشَفْنا عَنْهُمُ الْعذابَ اِذا هُمْ یَنْکُثُونَ.   (زخرف ـ 49 و 50)

10ـ اَوْ یَکُونَ لَکَ بَیْتٌ مِنْ زُخْرُف اَوْ تَرْقى فِى السَّماءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِیِّکَ حَتّى تُنَزِّلَ عَلَیْنا کِتاباً نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحانَ رَبِّى هَلْ کُنْتُ اِلاّ بَشَراً رَسُولا.   (اسراء ـ 93)