حرام بودن سخن چینى به عنوان یک گناه کبیره و زشتى آن از نظر علم اخلاق یک اصل اساسى است که باید همیشه مورد توجه باشد، ولى به ندرت ممکن است این حکم مانند سایر احکام شرع استثناءهایى داشته باشد که در آن موارد نقل کردن حرف این براى آن یا بالعکس نه تنها جایز باشد، بلکه گاه واجب باشد، از جمله این موارد جایى که احساس کنیم فرد یا گروهى قصد کشتن یا ضربه زدن به فردى را دارد و مسأله جدى است، سخن آنها را براى فرد مورد نظر نقل کنیم تا در محافظت خویشتن بکوشد یا از منطقه خطر دور شود، نظیر آنچه در مورد موسى(علیه السلام) واقع شد که پس از داستان کشتن قبطى متجاوز کسى نزد موسى(علیه السلام) آمد و گفت: «اِنَّ الْمَلاََ یَأتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرجْ اِنّى لَکَ مِنَ النّاصِحینَ; این جمعیت براى کشتن تو به مشورت نشسته اند فوراً از شهر خارج شو که من از خیرخواهان تو هستم».
گاه مى شود به وسیله سخن چینى راست یا دروغ میان صفوف دشمن اختلاف افکند، این نیز از موارد جواز یا وجوب آن است نظیر آنچه درباره نعیم بن مسعود و جنگ احزاب نقل شده که در میان دو گروهى از دشمنان اسلام اختلاف افکند و آنها را نسبت به یکدیگر بدبین و در امر جنگ سست نمود.
ولى این گونه استثنائات نادر هرگز نباید بهانه اى براى آلوده شدن به این گناه یا استقبال از سخنان سخن چینان شود. در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «لا تَعْجَلَنَّ اِلى تَصْدِیْقِ وَآش وَ اِنْ تَشَبَّهَ بِالنّاصِحِیْنَ; در تصدیق سخنان افراد سخن چین عجله نکن هر چند خود را در لباس خیرخواهان درآورند».
* * *
1. قصص، آیه 20.
2. شرح این داستان را در تفسیر نمونه جلد 17، صفحه 259، ذیل آیه 25 سوره احزاب بخوانید.
3. غررالحکم، شماره 10327.
