پیش از این نیز گفته شد که تمام پیشرفت هاى علمى و فرهنگى و اقتصادى که نصیب انسان ها شده است مولود زندگى اجتماعى آنها است، تجارب به هم مى پیوندد، افکار به یکدیگر ضمیمه مى شود و صنایع و تمدنها دست به دست هم مى دهند و حرکتى عظیم در جوامع انسانى پدید مى آید.
اگر انسانها جدا از هم مى زیستند طبعاً هر کسى مختصر تجربه زندگى خویش را با خود به گور مى برد و همه افراد دائماً در جا مى زدند نه تحوّلى بود و نه پیشرفتى، نه تمدنى و نه فرهنگى و درست به همین دلیل اسلام بیشترین اهمیت را براى استحکام پیوندهاى اجتماعى قائل شده است و به یقین هر چیزى که کمک به تقویت این پیوندها کمک کند از نظر اسلام مطلوب و هر چیزى که سبب تضعیف آنها گردد منفور است.
بدیهى است نخستین چیزى که سبب تقویت این پیوندها و در نتیجه از شرایط عمده تعاون و همکارى اجتماعى است همین مسأله پیمانها و عهدها است، اگر مسأله وفاى به عهد و میثاقهاى فردى و بین المللى حتى براى یک روز کنار گذاشته شود شیرازه زندگى بشر از هم گسسته مى شود و پیشرفت جامعه انسانى عملا متوقف مى گردد. به همن دلیل در حدیثى از امام امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «لاتَعْتَمِدْ عَلى مَوَدَّةِ مَنْ لا یُوفِى بِعَهْدِهِ; به دوستى کسى که پایبند به عهد خویش نیست اعتماد مکن».
اصولا مى توان میزان موفقیت افراد را در زندگى به میزان پایبندى او به عهدهایش ارزیابى کرد، آن ها که وفادارترند عزیزترند. امیرمؤمنان على(علیه السلام) در سخن دیگرى مى فرماید: «اَلْوَفاءُ حِصْنُ السُّؤدَدِ; وفاى به عهد قلعه (محکم) بزرگى و شخصیت است».
در نقطه مقابل آن اگر پیمان شکنى ها در سطح جامعه اى گسترش یابد همه نسبت به یکدیگر بدبین و بى اعتماد مى شوند و رشته اتحاد آنها پاره مى گردد و به آسانى در برابر دشمن زانو مى زنند، از همین رو در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمده است: «اِذا نَقَضُوا الْعَهْدَ سَلَّطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ; هرگاه مسلمانها عهد و پیمان را بشکنند دشمن بر آنها مسلط مى گردد».
وفاى به عهد سرمایه هاى دیگران را به سوى انسان سرازیر مى کند، و حتى در جهات مادى زندگى او رونق مى گیرد به همین دلیل تمام دولتهاى جهان براى اینکه بتوانند از رونق اقتصادى خوبى برخوردار گردند سعى مى کنند به عهد و پیمانهاى خود پایبند باشند و الاّ منزوى خواهند شد، حتى در کشورهایى که انقلاب رخ مى دهد و نظام جامعه به کلى دگرگون مى شود هنگامى که انقلابیون زمام کشورى را به دست مى گیرند اعلام مى کنند که بر تمام عهد و پیمانهایى که نظام پیشین داشته است وفادارند، هر چند عهد و پیمانها بر خلاف سلیقه و تشخیص آنها باشد چرا که اگر راهى جز این بروند اعتماد بین المللى را از دست خواهند داد، این مسأله درباره افراد و اشخاص نیز صادق است. اضافه بر اینها اصل عدالت که از بدیهى ترین اصول اخلاقى اجتماعى است بدون وفاى به عهد و پیمان در جوامع انسانى پیاده نمى شود و پیمان شکنان در صف ظالمان و جبارانند و هر انسانى با فطرت خداداد خویش چنین افرادى را ملامت و سرزنش و تحقیر مى کند و این نشان مى دهد که لزوم وفاى به عهد یک امر فطرى است.
1. غررالحکم، حدیث 10290.
2.غررالحکم، حدیث 1044.
3.بحارالانوار، جلد 97، صفحه 46، حدیث 3.
