علماى اخلاق بحثى تحت عنوان مخالطه و عزلت در کتاب هاى اخلاقى آورده اند، و گاه اختلاف کرده اند که آیا مخالطه (اجتماع گرایى) افضل است، یا عزلت؟ (انزواطلبى) بعضى تمایل به افضل بودن مخالطه داشته اند، و بعضى به انزواطلبى، و گاهى نیز آن را تابع شرایط مختلف دانسته اند که در پاره اى از شرایط اولى مطلوب است و در پاره اى از شرایط دومى.
ولى محققان ـ مخصوصاً محققان عصر ما ـ با الهام گرفتن از کتاب و سنت و دلیل عقل اصل زندگى انسان را به اجتماع گرایى مى دانند، و معتقدند انسان موجودى است اجتماعى، و تنها در سایه اجتماع مى تواند به اهداف والاى خود دست یابد، مشکلات خود را آسان تر مرتفع کند، و به سعادت مطلوب سریع تر برسد.
آنها معتقدند گوشه گیرى و انزواطلبى نه با فطرت انسان سازگار است و نه با روح تعلیمات اسلام، بلکه اجتماع گرایى، روح تمام تعلیمات اسلام است از عبادات به صورت دسته جمعى انجام مى شود گرفته تا مسائل مربوط به حقوق بشر و حکومت اسلامى، و امر به معروف و نهى از منکر و اجراى حدود و احقاق حقوق و تعاون در برّ و تقوا و مانند آن.
اسلام دست خدا را با جماعت مى داند (یَدُ اللّهِ مَعَ الْجَماعَة) و جداشدن از صفوف مسلمین را سبب نفوذ شیطان شمرده و مى فرماید: گوسفندان تک رو از گله طعمه گرگند (وَ الشَّاذُّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ).
با این اشاره به قرآن باز مى گردیم و نمودهایى از آیات را در این زمینه مورد بررسى قرار مى دهیم.
1ـ وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ اِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَاَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَاَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ اِخْواناً وَ کُنْتْمْ عَلَى شَفا حُفْرَة مِنَ النّار فَاَنْقَذَکُمْ مِنْها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدوُنَ. (آل عمران ـ 103)
2ـ وَ مَنْ یُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُ الْهُدَى وَ یَتَّبِعْ غَیْرَ سَبیلِ الْمُؤمِنینَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ سائَتْ مَصِیراً. (نساء ـ 115)
3ـ هُوَ الَّذى اَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤمِنینَ ـ وَ اَلَّفَ بَیْنَ قُلوُبِهِمْ لَوْ اَنْفَقْتَ ما فِى الاَْرْضِ جَمیعاً ما اَلَّفْتَ بَینَ قُلُوبِهِمْ وَ لکِنَّ اللهَ اَلَّفَ بَیْنَهُمْ اِنَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ. (انفال - 62 و 63)
4ـ اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فى سَبیلِهِ صَفَّاً کَاَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ. (صف - 4)
5ـ وَ جَعَلْنَا فِى قُلُوبِ الَّذینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَهْبَانِیَّةً اِبْتَدَعُوها مَا کَتَبْناها عَلَیْهِمْ اِلاّ ابْتِغَاءَ رِضْوانِ اللّهِ فَمَا رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها. (حدید ـ 27)
1. نهج البلاغة، خطبه 127.
