در روایات اسلامى تعبیرهاى تکان دهنده اى درباره زشتى دروغ است که گلچینى از آن را ذیلا مطالعه مى کنید:

1ـ از بعضى از روایات استفاده مى شود که دروغ کلید گناهان است. در حدیثى از امام باقر (علیه السلام) مى خوانیم: «اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلشّرِّ اَقْفالا وَجَعَلَ مفاتیحَ تِلْکَ الاَْقْفالِ اَلشَّرابَ، وَ الْکِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ; خداوند متعال براى شرّ قفل هایى قرار داده است، و کلید آن قفل ها شراب است (چرا که مانع اصلى زشتى ها عقل است و شراب عقل را از کار مى اندازد) و دروغ از شراب هم بدتر است».(1)

2ـ در تعبیر دیگرى از امام حسن عسکرى(علیه السلام) مى خوانیم: «جُعِلَتِ الْخَبائِثُ کُلُّها فى بَیْت وَ جُعِلَ مِفْتاحُهُ اَلْکِذْبَ; تمام پلیدى ها در اتاقى قرار داده شده و کلید آن اتاق، دروغ است».(2)

دلیل آن این است که انسان هاى گنهکار هنگامى که خود را در معرض رسوایى مى بینند با دروغ گناهان خود را مى پوشانند، و به تعبیر دیگر دروغ به آنها اجازه مى دهد که انواع گناهان را مرتکب شوند، بى آنکه از رسوایى بترسند، در حالى که انسان راستگو ناچار است گناهان دیگر را ترک کند چرا که راست گویى به او اجازه انکار گناه را نمى دهد و ترس از رسوایى ها او را به ترک گناه دعوت مى کند.

حدیث معروف مردى که نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد و آلوده انواع گناهان بود و پیامبر(صلى الله علیه وآله)فقط از او پیمان گرفت که دروغ نگوید، و همین سبب شد که تمام گناهان را ترک کند شاهد گویاى این مدّعا است.(3)

3ـ از احادیث دیگرى استفاده مى شود که دروغ با ایمان سازگار نیست، در حدیثى چنین مى خوانیم: «سُئِلَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) یَکُونُ الْمُؤمِنُ جَباناً؟ قالَ: نَعَمُ; قیلَ وَ یَکُونُ بَخِیلا؟ قالَ: نَعَمْ. قِیلَ یَکُونُ کَذَّاباً قالَ: لا; از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) پرسیدند آیا انسان مؤمن ممکن است (احیاناً) ترسو باشد؟ فرمود: آرى. باز پرسیدند آیا ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: آرى. پرسیدند آیا ممکن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه».(4)

همین مضمون به صورت دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) نقل شده است آنجا که فرمود: «لا یَجِدُ الْعَبْدُ طَعْمَ الاِْیمانِ حَتّى یَتْرُکَ الْکِذْبَ هَزْلَهُ وَجِدَّهُ; انسان هیچ گاه طعم ایمان را نمى چشد تا دروغ را ترک گوید خواه شوخى باشد یا جدى».(5)

چرا دروغ با ایمان سازگار نیست؟ زیرا دروغ یا به خاطر آن است که انسان به منفعتى برسد یا از مشکلى رهایى یابد چنان که ایمان انسان قوى باشد مى داند که خیر وشر به دست خدا است او است که مى تواند گره کور مشکلات را بگشاید و او است که مى تواند در برابر ناملایمات از انسان دفاع کند، و اگر انسان به این امر که شاخه اى از شاخه هاى توحید افعالى است اعتقاد داشته باشد چنین نیازى دارد که به دروغ متوسل گردد.

4ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «وَشَرُّ الْقُولِ اَلْکِذْبُ; بدترین سخن، دروغ است».(6)

زیرا آثار مرگبار آن از هر سخن بدى بدتر است.

5ـ باز در حدیث دیگرى از على(علیه السلام) دروغ به عنوان بدترین گناهان معرفى شده مى فرماید: «اَعْظَمُ الْخِطایا عِنْدَاللّهِ اَلْلِسانُ الْکَذُوبِ وَ شَرُّ النَّدامَةِ نَدامَةُ یَوْمِ الْقِیامَةِ; بدترین گناهان نزد خدا (گناه) زبان دروغ گو است، و بدترین پشیمانى روز قیامت است».(7)

6ـ در حدیث دیگرى، دروغ سرچشمه فجور، سبب ورود در دوزخ شمرده شده است، پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: «اِیّاکُمْ وَ الْکِذْبَ فَاِنَّ الْکِذْبَ یَهْدى اِلَى الْفُجُورِ وَ اِنَّ الْفُجُورَ یَهْدِى اِلَى النّارِ; از دروغ بپرهیز چرا که دروغ به فجور دعوت مى کند، و فجور به آتش دوزخ».(8)

7ـ دروغ با عقل سازگار نیست، همان گونه که در حدیثى از امام کاظم(علیه السلام)مى خوانیم: «اِنَّ الْعاقِلَ لایَکْذِبُ وَ اِنْ کانَ فِیهِ هَواهُ; انسان عاقل دروغ نمى گوید هر چند به آن تمایل داشته باشد».(9)

8ـ دروغ فرشتگان رحمت را از انسان دور مى کند، در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم: «اِذا کَذِبَ الْعَبْدُ کِذْبَةً تَباعَدَ الْمَلَکُ مِنْهُ مَسیرةَ میل مِنْ نَتِنِ ماجاءَبِهِ; هنگامى که یکى از بندگان دروغى بگوید فرشته به خاطر بوى تعفّن که از آن دروغ بر مى خیزد به اندازه یک میل از او دور مى شود»(10) (میل از یک کیلومتر بیشتر و از دو کیلومتر کمتر است).

9ـ دروغ دریچه اى به سوى نفاق است، پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: «اِنَّ الْکِذْبَ بابٌ مِنْ اَبْوابِ النِّفاقِ; دروغ درى از درهاى نفاق است».(11)

زیرا انسان دروغگو خود را در چهره راستگو قرار مى دهد در حالى که باطنش غیر از آن است، این دوگانگى ظاهر و باطن نوعى و نفاق، و دروغ یکى از کارهاى شایع منافقان است.

10ـ دروغ گو اعتماد مردم را از دست مى دهد، چنان که در یکى از کلمات امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ عُرِفَ بِالْکِذْبِ قَلّتِ الثِّقَةُ بِهِ; کسى که به دروغ گویى شناخته شود، اعتماد مردم به او کم مى شود».(12)

و نقطه مقابل این معنى نیز در کلمات آن بزرگوار آمده که فرمود: «مَنْ تَجَنَّبَ الْکِذْبَ صُدِّقَتْ أَقْوالُهُ; کسى که از دروغ بپرهیزد سخنانش پذیرفته مى شود».(13)

11ـ این بحث دامنه دار را با حدیث دیگرى که در کلمات قصار امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است و مردم را از دوستى با دروغگویان بر حذر داشته پایان مى دهیم. فرمود: «وَ اِیّاکَ وَ مَصادَقَةَ الْکَذَّابِ فَاِنَّهُ کَالسَّرَابِ یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ الْقَریبَ; از دوستى با دروغگو بپرهیز که مانند سراب است، دور را در نظر تو نزدیک، و نزدیک را دور مى سازد». (و تو را گمراه مى کند).(14)

* * *

از روایات بالا به خوبى استفاده مى شود که دروغ سرچشمه انواع گناهان و متزلزل کننده ارکان ایمان و بدترین سخنان و دعوت کننده به انواع معاصى و شاخه اى از شاخه هاى نفاق و پاره کننده رشته هاى اعتماد و اتّحاد است، و درباره کمتر گناهى این همه نکوهش و مذمّت دیده مى شود.

* * *

در اینجا نکات مهمى باقى مانده است که به طور فشرده به آن مى پردازیم:

1.اصول کافى، جلد 3، صفحه 339.

2.بحارالانوار، جلد 169، صفحه 263.

3.شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، جلد 6، صفحه 357.

4.جامع السّعادات جلد 2، صفحه 322.

5.اصول کافى، جلد 2، صفحه 340، حدیث 11.

6.نهج البلاغه، خطبه 84.

7.المحجة البیضاء، جلد 5، صفحه 243، شبیه همین حدیث با کمى تفاوت در کنز العمال از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نقل شده است (کنز العمال، جلد 3، صفحه 619، حدیث 8203).

8.کنز العمال، حدیث 8219.

9.بحارالانوار، جلد 75، صفحه 305.

10.شرح نهج البلاغه ابى ابى الحدید، جلد 6، صفحه 357.

11.کنزالعمال، حدیث 8212.

12.شرح غرر، جلد 5، صفحه 390.

13.همان مدرک، صفحه 461.

14.نهج البلاغه، کلمات قصار، کلمه 38.