روایات در این زمینه فوق حد احصاء است که گلچینى از آن را از نظر خواننده عزیز مى گذرانیم که همان نمونه خروار است:
1ـ در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَلطّاعِمُ الشّاکِرُ لَهُ مِنَ الاَْجْرِ کَاَجْرِ الصّائِمِ الُْمحْتَسِبُ وَ الْمُعافى الشّاکِر لَهُ مِنَ الاَْجْرَ کَاَجرِ المُبْتَلِى الصّابِرِ وَ الْمُعْطى الشّاکِر لَهُ مِنَ الاَْجْرِ کَاَجْرِ الَْمحْروُمِ الْقانِعِ; کسى که غذا بخورد و شکر نعمت خدا را بجا آورد، پاداش روزه دارى را دارد که براى خدا روزه گرفته است و شخص تندرستى که شکر خدا را بجا مى آورد اجر بیمارى را دارد که در برابر بیمارى صبر و شکیبایى دارد، و دارنده اى که شکر نعمت را بجا مى آورد، اجر محروم قناعت پیشه شکیبا را دارد».
2ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) چنین آمده است: «مَکْتُوبٌ فِى التُّوراتِ، الشُّکرُ مِنَ النِّعَمِ عَلیکَ وَ اَنْعِمُ عَلى مَنْ شَکَرَکَ فَاِنَّهُ لا زَوالَ لِلنَّعماءِ اذا شُکِرَتْ، وَ لا بَقاءَ لَها اِذا کُفِرَتْ; در تورات نوشته شده است از کسى که نعمتى به تو مى بخشد تشکّر کن، و بر کسى که از تو تشکّر مى کند نعمت ببخش، زیرا اگر در برابر نعمت ها شکرگزارى شود، زوال نخواهد داشت، و اگر کفران شود بقا نخواهد داشت».
این حدیث نشان مى دهد که نه تنها خداوند در برابر شکر، نعمت ها را افزایش مى دهد، بندگان خدا نیز در برابر تشکّرها باید افزایش نعمت دهند.
3ـ در حدیث دیگرى از همان بزرگوار آمده است که فرمود: «ثَلاثٌ لایَضُرُّ مَعَهُنَّ شَىءٌ، اَلدُّعاءُ عِنْدَ الْکَرْبِ، وَ الاِْسْتِغْفارِ عِنَد الذَّنْبِ، وَ الشُّکْرَ عِنْدَ النِّعْمَةِ; سه چیز است که با وجود آن چیزى زیان نخواهد رسانید، دعا به هنگام حوادث سخت، و استغفار به هنگام گناه، و شکر به هنگام نعمت».
با توجه به اهمیّت فوق العاده اى که دعا و استغفار در آیات و روایات و فرهنگ اسلامى دارد، قرار گرفتن شکر در ردیف آنها اهمیتش ظاهر مى شود.
انسان از سه حالت خارج نیست یا گرفتار مصیبتى مى شود، یا نعمتى به او مى رسد که از نگهدارى آن بیم دارد، و یا لغزش و گناهى از او سر مى زند، داروى هر یک از آنها در این روایت پر معنى آمده است، مشکلات به وسیله دعا از بین مى رود، و آثار گناه به وسیله استغفار، و تثبیت نعمت ها به وسیله شکرگزارى. و در همین زمینه از امام على بن ابى طالب(علیه السلام) آمده است: «نِعْمَةٌ لا تُشْکَرُ کَسِیّئة لا تُغْفَرْ; نعمتى که در برابر آن شکرگزارى نشود، همانند گناهى است که در برابر آن استغفار نشود».
4ـ در حدیث دیگرى از همان امام(علیه السلام) مى خوانیم که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در سفرى بر شتر خود سوار بود، ناگهان پیاده شد و پنج سجده شکر بجا آورد، هنگامى که برخاست و سوار بر مرکب شد، عرض کردند اى رسول خدا! کارى از شما دیدیم که تاکنون ندیدیم، فرمود: «نِعَمٌ اِسْتَقْبَلَنى جَبْرَئیلُ فَبَشَّرَنى بِبَشارات مِن اللّه عزّ و جَل فَسَجَدْتُ لِلّه شُکراً لِکُّلِ بُشْرى سَجْدَةً; آرى جبرئیل به استقبال من آمد و بشارت هایى از سوى خداوند متعال به من داد، من براى هر بشارتى سجده شکر در پیشگاه خدا بجا آوردم».
از این حدیث به خوبى استفاده مى شود که پیشوایان بزرگ تا آنجا که در توان داشتند براى هر نعمتى شکرى جداگانه بجا مى آوردند.
5ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) دستورى براى شکر جامع و کامل آمده است، (هر چند شکر جامع و کامل به معنى واقعى کلمه از انسان ساخته نیست،) فرمود: «اِذا اَصْبَحتَ وَ اَمْسَیْتَ فَقُلْ عَشْرَ مَرّات اَللّهُمَّ ما اَصْبَحْتَ بى مِنْ نِعْمَة اَوْ عافِیَة مِنْ دِین اَوْ دُنْیا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ، لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِها عَلَىَّ یا رَبِّ حَتّى تَرْضى وَ بَعْدَ الرِّضا; هنگامى که صبح و شام مى کنى، ده بار این دعا را بخوان، خداوندا! آنچه از نعمت ها، صبحگاهان بر من ارزانى شده، سلامت دین یا دنیا همه از تو است، یگانه اى، همتایى ندارى، پیوسته حمد و شکر مخصوص تو است، به خاطر آنچه به من دادى، تا از من راضى شوى، و حتّى بعد از رضا، تو را حمد و سپاس مى گویم».
بعد امام(علیه السلام) فرمود: «هرگاه این کار را انجام دهى شکر نعمت هایى را که در آن روز و شب به تو مى رسد ادا کرده اى».
6ـ امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیث کوتاه و پرمعنایى چنین مى فرماید: «شُکُرُ النِّعْمَةِ اَمانٌ مِنْ تَحْلیلِها وَ کَفیلٌ بِتَأیِیدها; شکر نعمت مانع زوال نعمت مى شود، و سبب تأیید آن مى گردد».
7ـ و در حدیث دیگر مى فرماید: «شَرُّ النّاسِ مَنْ لا یَشْکُرُ النِّعْمَةَ وَ لا یَرْعى الْحُرُمَةَ; بدترین مردم کسى است که در برابر نعمت شکرگزارى نمى کند و رعایت احترام نمى کند». (احترام خالق و خلق).
در زمینه اهمیت شکر و تأثیر آن در دوام نعمت ها و فزونى آن، آنقدر احادیث وارد شده است که ذکر همه آنها در این مختصر نمى گنجد و آنچه در بالا آمد گوشه اى از آن است.
1. اصول کافى، جلد 2، صفحه 94، حدیث 1.
2. همان، حدیث 3.
3. همان، حدیث 7.
4. شرح فارسى غررالحکم، جلد 6، صفحه 170.
5. اصول کافى، جلد 2، صفحه 98، حدیث 24.
6. همان، حدیث 28.
7. شرح فارسى غرر الحکم، جلد 4، صفحه 179.
8. همان، صفحه 170.
