هر کس به چیزى علاقه مند است، بعضى به مال عشق مىورزند، بعضى دیگر به جمال، گروهى خواهان کمالند، ولى جمعى طالب مقامند و این گروه اخیر را جاه طلب مى نامند، دوست دارند مردم همه به آنها احترام بگذارند، و به خانه آنها رفت و آمد داشته باشند، و به اصطلاح از دیگران یک سر و گردن برتر باشند، آخرین سخن، سخن آنها باشد و کسى روى حرف آنها حرف نزند، هر چند عقل و کفایت و درایت لازم براى این امور را نداشته باشند. این گونه افراد را جاه طلب و طالب اسم و آوازه و مقام مى نامند.

این صفت غالباً در افراد بزرگسال پیدا مى شود، و در جوان و نوجوان کمتر است، و گاه تا آخر عمر از انسان جدا نمى شود، تمام نیروهاى او تحلیل مى رود; ولى جاه طلبى همچنان در اعماق قلبش به قوت خود باقى است، بلکه با افزایش سن قوى تر و گسترده تر مى شود.

این صفت رذیله سرچشمه بسیارى از مفاسد فردى و اجتماعى است، انسان را از خدا و خلق خدا دور مى کند و او را براى وصول به مقصدش به دنبال گناهان خطرناکى مى فرستد، و از همه بدتر این که در بسیارى از اوقات با صفات نیک مانند احساس مسؤولیت و تصمیم بر انجام وظیفه اجتماعى و لزوم مدیریت صالح در جامعه و امثال این ها اشتباه مى شود. در حدیث آمده است: «آخِرُ ما یَخْرُجُ مِنْ قُلُوبِ الصِّدِّیقینَ حُبُّ الْجاه; آخرین چیزى که از محبت دنیا از قلب مؤمنان راستین خارج مى شود، جاه طلبى است».

این حدیث به خوبى نشان مى دهد که تا چه حد این رذیله اخلاقى خطرناک است.

لازم به یادآورى است که این صفت، پیوند نزدیکى با ریاکارى و تکبر و عُجب و خودپسندى دارد که گاه به همین جهت اشتباه مى شود، با این اشاره به آیات قرآن باز مى گردیم، و چهره هایى از جاه طلبى و عواقب آن را در قرآن مجید، مورد بررسى قرار مى دهیم:

1ـ در ماجراى سامرى که در سوره طه از آیه 85 تا 98 آمده است استفاده مى شود که مسأله جاه طلبى او سبب گمراهى خودش و گمراهى گروه کثیرى از بنى اسرائیل، و بر باد رفتن جمع عظیمى از آنها شد. «قالَ فَاِنّا قَد فَتَنّا قَوْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ اَضَلَّهُمُ السّامِرِىُّ...فَاَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا اِلهُکُمْ وَ اِلهُ مُوسَى فَنَسِىَ...

قالَ فَما خَطْبُکَ یا سامِرِىُّ ـ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ یَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ اَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ کَذلِکَ سَوَّلَتْ لِى نَفْسِى»(1).

2ـ وَ اِذْ قُلْتُمْ یا مُوسَى لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتّى نَرَى اللّهَ جَهْرَةً فَاَخَذَتْکُمُ الصّاعِقَةُ وَ اَنْتُمْ تَنْظُرُونَ.   (بقره ـ 55)

وَ قالَ الَّذِیْنَ لا یَرْجُوْنَ لِقائَنا لَوْلا اُنْزِلَ عَلَیْنا الْمَلائِکَةُ اَوْ نَرَى رَبَّنا لَقَد اسْتَکْبَرُوا فى اَنْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوّاً کَبِیراً.   (فرقان ـ 21)

3ـ وَ نادَى فِرْعَوْنُ فِى قَوْمِهِ قالَ یا قُومِ اَلَیْسَ لِى مُلْکُ مِصْرَ وَ هذِهِ الاَْنْهارُ تَجْرِى مِنْ تَحْتِى اَفَلا تُبْصِرُونَ ـ اَمْ اَنا خَیْرٌ مِنْ هذَا الَّذِى هُوَ مَهِیْنٌ وَ لا یَکادُ یُبِیْنٌ   (زخرف ـ 51 و 52)

4ـ قالَ اِنَّما اُوتِیتُهُ عَلَى عِلْم عِنْدِى... فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِى زِیْنَتِهِ ـ قالَ الَّذینَ یُرِیْدُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا یا لَیْتَ لَنا مِثْلَ ما اُوتِىَ قارُونَ اِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِیم.   (قصص ـ 78 و 79)

5ـ قالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ اِلهاً غَیْرى لاََجْعَلَنَّکَ مِنَ الْمَسْجُونِیْنَ.   (شعرا ـ 29)

6ـ اَوْ یَکُونَ لَکَ بَیْتٌ مِنْ زُخْرُف اَوْ تَرْقَى فِى السَّماءِ وَ لَنْ نُؤمِنَ لِرُقِیِّکَ حَتّى تُنَزِّلُ عَلَیْنا کِتاباً نَقْرَئُهُ.   (اسراء ـ 93)

تِلْکَ الدّارُ الاْخِرةُ نَجْعَلُها لِلَّذیْنَ لا یُرِیْدُونَ عُلُوّاً فِى الاْرِضِ وَ لافَساداً وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِیْنَ.   (قصص ـ 83)

1. طه، آیات 85 و 88 و 95 و 96.