یکى از بزرگترین فضائل اخلاقى که رسیدن به آن کار آسانى نیست، عفو و گذشت به هنگام قدرت و ترک انتقام جویى است.

بسیارى از مردم کینه ها را در سینه هاى خود پنهان مى کنند، و به طور دائم در انتظار روزى هستند که بر دشمن پیروز شوند، و چندین برابر از او انتقام بگیرند، نه فقط بدى را به بدى پاسخ گویند، بلکه یک بدى را به چندین بدى پاسخ دهند، و از همه بدتر این که گاه به این صفت رذیله و بسیار زشت افتخار هم مى کنند، و مى گویند ما کسى هستیم که پس از پیروزى بر دشمن با او چنین و چنان کردیم.

تاریخ جهان پر است از انتقام جویى هاى بى رحمانه سلاطین و امرا و قبائل و اقوام و ملت ها.

عجب این که انتقام جویى ها به صورت زنجیره اى پیش مى رود، فرضاً قبیله اى از قبیله اى دیگر یک نفر را به قتل مى رساند، قبیله مقتول به هنگام قدرت ده نفر را مى کشد، باز قبیله اوّل به هنگام قدرت پنجاه نفر را به قتل مى رساند و حمام خون به راه مى افتد.

غارتها، هتک ناموس ها، قتل عام ها معمولا زاییده همین خوى زشت حیوانى است.

اما به عکس سیره انبیاء و اولیاء این بوده است که هنگام پیروزى حتى الامکان گذشته ها را با آب عفو بشویند، و دشمنان سرسخت را از این طریق به دوستان صمیمى مبدل سازند.

آنها هرگز علاقه نداشتند خون را با خون بشویند (جز در موارد استثناء) و بدى را با بدى پاسخ گویند،بلکه سعى داشتند تا آنجا که مقدور است بدى ها را به خوبى پاسخ دهند، چرا که هدف آنها تربیت بوده نه انتقام، خاموش کردن آتش بوده نه برافروختن آتش هاى جدید.

ولى به یقین این کار، کار همه کس نیست، کار افرادى است که در پرتو ایمان و تقوا تربیت شده اند و تسلط بر نفس داشتند، کار افراد با فضیلت و پر افتخار و انسان هاى شایسته است، و گرنه درنده خویان چیزى را جز انتقام به رسمیت نمى شناسند و به آن افتخار مى کنند.

آیات قرآن مجید و روایات اسلامى مملو است از بیان فضیلت عفو و نکوهش از روح انتقام جویى و سیره پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و امامان معصوم(علیهم السلام) گواه بسیار زنده و خوبى براى این معنى است که یک نمونه آن داستان فتح مکه و عفو عمومى پیامبر(صلى الله علیه وآله) از دشمنان خونخوار و بسیار سرسخت است.

با این اشاره به قرآن باز مى گردیم و آیات عفو و انتقام را مورد بررسى قرار مى دهیم (توجه داشته باشید که واژه انتقام در قرآن مجید به معنى بالا به کار نرفته و تنها به معنى مجازات الهى است و لذا در همه جا به خداوند نسبت داده شده است، و هیچ ارتباطى به بحث ما ندارد.

1ـ وَ جَزاءُ سَیِّئَة سَیِّئَةٌ مِثلُها فَمَنْ عَفى وَ اَصْلَحَ فَاَجْرُهُ عَلَى اللّهِ اِنَّهُ لایُحِبُّ الظَّالِمینَ.   (شورى ـ 40)

2ـ وَ لاَ یَأتَلِ أوُلوُ الْفَضْلِ مِنْکُمْ وَ السَّعَةِ اَنْ یُؤتُوآ أوْلِى الْقُْربى وَ الْمَسَاکینَ وَ الْمُهاجِرینَ فِى سَبیلِ اللّه وَ لْیَعْفُوا وُلْیَصْفَحُوا ألا تُحِبُّونَ اَنْ یَغْفِرَاللّهُ لَکُمُ وَاللّهُ غَفُورٌ رَحیمُ.   (نور ـ 22)

3ـ خُذِ الْعَفْوَ وَ اْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ اَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ.   (اعراف ـ 199)

4ـ وَ اِنْ عاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصّابِرینَ.   (نحل ـ 126)

5ـ اِدْفَعْ بِالَّتِى هِىَ أحْسَنُ السَّیِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بمِاْ یَصِفُونَ.   (مؤمنون ـ 96)

6ـ وَلاَ تَسْتَوِى الْحَسَنَةُ وَلاَ السَّیِّئَةُ اِدْفَعْ بِالَّتِى هِىَ أحْسَنُ فَاِذَا الَّذِى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلىٌّ حَمیمٌ ـ وَما یُلَقَّاها اِلاَّ الَّذیِنَ صَبَرُوا وَما یُلَّقَاها اِلاّ ذُوحظٍّ عَظیِم.   (فصلت ـ 34و35)

7ـ یَاَ ایُّهَا الَّذیِنَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمْ الِقصَاصُ فِى القَتْلى الُحرُّ بِالْحُرِّ وَالعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالاُْثْنى بِالاُْثْنى فَمَنْ عُفِىَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَىءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْروُفِ وَ أَدَاءٌ اِلَیْهِ بِاحْسان ذلِکَ تَخْفیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلیِمٌ.   (بقره ـ 178)

8ـ یَا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اِنَّ مِنْ اَزْواجِکُمْ وَأولادِکُمْ عَدُوَّاً لَکُمْ فَاْحذَروُهُمْ وَ أِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَاِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحیمٌ.   (تغابن ـ 14)

9ـ اِنْ تُبْدوُا خَیْراً اَوْ تُخْفُوهُ اَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوء فَاِنَّ اللّهِ کَانَ عَفُّواً قَدیراً.   (نساء ـ 149)

10ـ وَاصْبِرْ عَلى ما یَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمیلا.   (مزمّل ـ 10)