واژه جدل و جدال به طورى که راغب در مفردات مى گوید از «جَدَلْتُ الْحَبْلَ» (طناب را محکم تابیدم) گرفته شده، گویى کسى که سخنان ستیزه جویانه مى گوید مى خواهد طرف مقابل را با زور از افکار و عقائدش دور سازد.
بعضى نیز گفته اند جدال در اصل به معنى کشتى گرفتن و تلاش بر زمین زدن دیگرى است، و از آنجا که مشاجرات لفظى شباهت به آن دارد، این واژه در آن مورد نیز به کار رفته است.
البته جدال بر دو گونه است، جدال به حق و جدال به باطل که اولى ممدوح و دومى مذموم است، از این رو در قرآن مجید در یکجا مى فرماید: «وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِى هِىَ اَحْسَنُ; به آنها به طریقى که نیکوتر است استدلال و مناظره کن».
در اینجا پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مأمور به جدال به حق شده، و آن را در کنار حکمت و موعظه حسنه قرار داده است.
اما جدال به باطل همان است که در آیات بالا آمد که افراد لجوج و متعصب گرفتار آن مى شوند، و روشن ترینِ دلایل حق را با ستیزه جویى انکار مى کنند و اما «مِراء» (بروزن حجاب) به معنى گفتگو کردن در چیزى است که در آن مریه (شک و تردید) وجود دارد. راغب در کتاب مفردات مى گوید: در اصل از «مَرَیْتُ النّاقَةَ» یعنى پستان شتر را براى دوشیدن به دست گرفتم، گرفته شده است، سپس به گفتگو پیرامون چیزى که مورد شک و تردید است اطلاق شده (شاید به تناسب که انسان تردید دارد آیا در پستان شتر چیزى براى دوشیدن وجود دارد یا نه) بعضى تعبیر دقیق ترى درباره ریشه اصلى این لغت دارند، مى گویند: «مَرَیْتُ النّاقَةَ» در جایى گفته مى شود که شیر موجود در پستان شتر دوشیده شده سپس به امید این که بقایایى که در پستان باقى مانده است خارج شود، آن را بدوشند، که این عمل با شک و تردید انجام مى شود، همان گونه که بحث هاى توأم با مراء چنین است.
ولى این واژه بعداً به هر نوع بحث و گفتگو درباره هر مطلبى که محل تردید است، خواه بحث و گفتگوى مثبت و حق جویانه، و خواه لجاجت آمیز و پرخاشگرانه باشد اطلاق گردیده است.
از مواردى که «مراء» در معنى مثبت به کار رفته آیه شریفه 22 سوره کهف است که به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) دستور مى دهد اگر مى خواهد درباره اصحاب کهف با مخالفان صحبت کند، آشکارا به گفتگو بنشیند (فَلا تُمارِ فیهِمْ اِلاّ مِراءً ظاهِراً).
و موارد منفى آن فراوان است از جمله دو مورد که در آیات بالا آمده بود.
این نکته نیز لازم به یادآورى است که واژه مَریه (بر وزن جزیه و قریه) به معنى تردید در تصمیم گیرى است، و بعضى به معنى شک توأم با قرائن تهمت گرفته اند. (همانند ریبه).
1. نحل، آیه 125.
2. کهف، آیه 22.
