در روایاتى که در بالا آمد نکات مهمى درباره پیامدهاى مادى و معنوى حسن خلق آمده بود، که نیاز به تحلیل دارد.
از آثار اجتماعى و دنیوى آن این که حسن خلق مایه جلب محبت است، این مسأله به تجربه تقریباً براى همه کس ثابت شده است که با حسن خلق و برخوردهاى محبت آمیز و مؤدّبانه مى توان صید دل ها کرد، نه تنها افراد عادى مجذوب اخلاق حسنه مى شوند، بلکه به گفته حافظ:
به حسن خلق توان صید اهل نظر به دام و دانه نگیرند مرغ دانا را
دیگر این که حسن خلق و خوشرویى شهرها را آباد و عمرها را زیاد مى کند چرا که ویرانى آبادى ها بر اثر کشمکش ها و پرخاشگرى ها است. هرگاه پرخاشگرى جاى خود را به خوش رویى و حسن خلق دهد، الفت و مودّت و اتحاد که سرچشمه هرگونه آبادى و خیر و برکتى است، حاصل مى شود.
افزون بر این آرامش روح که یکى از آثار مستقیم برخوردهاى محبت آمیز است سبب افزایش عمر مى شود زیرا امروز ثابت شده عامل بسیارى از مرگ و میرها استرس ها و فشارهایى است که بر انسان وارد مى شود که یکى از عوامل اصلى بیماریهاى مختلف است و مسلّم است که حسن خلق و برخوردهاى محبت آمیز، از فشارهاى روحى مى کاهد و بدین سبب عامل طول عمر محسوب مى شود، دیگر این که حسن خلق سبب فزونى روزى ها و درآمدها است زیرا یک تاجر و کاسب و صنعتگر و طبیب هنگامى مى تواند در کار خود موفق باشد که جلب اعتماد مراجعین کند، یکى از عوامل جلب اعتماد حسن خلق است بسیار مى شود که افراد ترجیح دهند خرید اجناس متوسطى را از افراد خوش برخورد و خوش اخلاق بر اجناس بهترى از افراد عبوس و ترش رو و بد برخورد ترجیح دهند، به همین دلیل در مؤسسات مهم اقتصادى خصوصى دنیا سعى دارند افرادشان را براى چگونگى برخورد با مراجعین آموزش دهند و از این طریق اعتماد افراد را به آن مؤسسه تجارى یا صنعتى جلب کنند.
بسیار دیده ایم که در هواپیماها از سوى مهماندارها بازیچه هاى رایگان به تک تک کودکانى که در هواپیما سوار مى شوند داده مى شود، ممکن است در مجموع ارزش چندانى نداشته باشد ولى این برخورد اثر عمیقى در روح افراد مى گذارد و این برخورد به طور ناخودآگاه مشتریان را جلب مى کند.
البته اسلام طرفدار حسن خلق به عنوان ریاکارانه، آن گونه که در دنیاى مادى امروز معمول است، نیست، ولى در عین حال حسن خلق را گنج روزى مى شمرد و روى تأثیر آن در فزونى نعمت ها انگشت مى گذارد.
در جنبه هاى معنوى ثواب حسن خلق همسان ثواب مجاهد فى سبیل اللّه شمرده شده و دلیل آن روشن است زیرا مجاهدان براى عظمت اسلام مى کوشند و صاحبان خلق حسن نیز سبب جلب قلوب به سوى اسلام و مسلمین مى شوند.
ونیز در روایات اجر صاحبان حسن خلق، اجر صائم و قائم شمرده شده چرا که صائمان و قائمان به عبادت شبانه از این طریق خودسازى مى کنند و کسانى که در برابر ناملائمات به خاطر خدا برخورد نیکى دارند نیز روح و جان خود را از این طریق پرورش مى دهند.
کوتاه سخن این که آنها که داراى حسن خلقند هم در پیشگاه خدا محبوبند و هم نزد خلق خدا، هم در زندگى شخصى موفقند و هم در زندگى اجتماعى.
به یقین حسن خلق یکى از ارکان اصلى مدیریت قوى و کارساز است، و اگر دهها شرایط مدیریت در کسى جمع باشد، اما حسن خلق در او نباشد، شکست خواهد خورد در حالى که حسن خلق او مى تواند بسیارى از ضعف هاى او را بپوشاند و یا جبران کند.
