به همان نسبت که سوءظن مایه ویرانى جامعه و بدبختى انسان ها و تشتّت کارها و ناراحتى روح و جسم است، حسن ظن مایه آرامش و وحدت است به همین دلیل در احادیث زیادى هم حسن ظن نسبت به مردم و هم حسن ظن نسبت به خداوند مورد تأکید فراوان قرار گرفته است، در مورد حسن ظن نسبت به مردم، احادیث زیر بسیار جالب است:

1ـ در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «حُسْنُ الظَّنِّ مِنْ اَفْضَلِ الْسَّجایا وَاَجْزَلِ الْعَطایا; حسن ظن از بهترین صفات انسانى و پربارترین مواهب الهى است».(1)

2ـ در حدیث دیگرى از همان امام بزرگوار مى خوانیم: «حُسْنُ الظَّنِّ مِنْ اَحْسَنِ الشِّیَمِ وَ اَفْضَلِ الْقِسَمِ; حسن ظن از بهترین خوى ها و برترین بهره ها است».(2)

3ـ و نیز از همان حضرت نقل شده است که فرمود: «حُسْنُ الظَنِّ یُخَفِّفُ الهَمَّ وَ یُنجْى مِنْ تَقَلُّدِ الاِْثْمِ; حسن ظن اندوه را سبک مى کند، و از آلوده شدن به گناه رهایى مى بخشد».(3)

4ـ در حدیث دیگرى باز از همان امام همام چنین نقل شده: «حُسْنُ الظَّنِّ راحَةُ الْقَلْبِ وَ سَلامَةُ الدّینِ; حسن ظن مایه آرامش قلب و سلامت دین است».(4)

5ـ باز در حدیث دیگرى از همان امام معصوم(علیه السلام) چنین مى خوانیم: «مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِالنّاسِ حازَ مِنْهُمُ الَْمحَبَّةَ; کسى که نسبت به مردم خوش گمان باشد محبت آنها را به سوى خود جلب خواهد کرد».(5)

و در مورد حسن ظن نسبت به پروردگار عالم نیز احادیث نابى در منابع معتبر اسلامى دیده مى شود از جمله:

1ـ در حدیثى از بعض معصومین(علیهم السلام) نقل شده است که فرمود: «وَالَّذى لااِلهَ اِلاّ هُوَ ما اُعْطِىَ مُؤْمِنٌ قَطُ خَیْرَ الدُّنیا وَ الاْخِرَةِ اِلا بِحُسْنِ ظَنِّهِ بِاللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَجائِهِ لَهُ وَ حُسْنِ خُلْقِهِ وَ الْکَفِّ عَنْ اِغْتِیابِ الْمُؤمِنینَ; سوگند به خدایى که هیچ معبودى جز او نیست هیچ فرد با ایمانى هرگز به خیر دنیا وآخرت نمى رسد مگر به خاطر (چند چیز) حسن ظن به خداوند متعال، و امید از درگاه او، و حسن خلق و خوددارى از غیبت مؤمنان».(6)

2ـ در حدیثى از امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «وَ اَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللّهِ فَاِنَّ اللّهَ عَزَّ وَجَلَّ یَقُولُ: اَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِى الْمُؤمِنِ بى اِنْ خَیْراً فَخَیْراً وَ اِنْ شَرّاً فَشَرّاً; نسبت به خداوند حسن ظن داشته باش، چرا که خداوند متعال مى فرماید: من در نزد گمان بنده مؤمن خویشم (و با آن همراهم) اگر گمان خیر داشته باشد به نیکى با او عمل مى کنم و اگر گمان بدى داشته باشد به بدى».(7)

3ـ شبیه همین معنى به صورت جامع ترى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: «وَالَّذِى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ لایَحْسُنُ ظَنُّ عَبْد مُؤمِن بِاللّهِ اِلاّ کانَ اللّهُ عِنْدَ ظَنَّ عَبْدِهِ الْمُؤمِنِ لاَِنَّ اللّهَ کَرِیْمٌ بِیَدِهِ الْخَیْراتُ یَسْتَحْیِى اَنْ یَکُونَ عَبْدُهُ الْمُؤمِنُ قَدْ اَحْسَنَ بِهِ الظَّنِّ ثُمَّ یُخْلِفُ ظَنَّهُ وَ رَجائَهُ فَاَحْسِنُوا بِاللّهِ الظَّنَّ وَ ارْغَبُوا اِلَیْهِ; قسم به خدایى که معبودى جز او نیست هرگاه بنده مؤمنى حسن ظن به خدا داشته باشد خدا نزد گمان بنده مؤمن خویش است زیرا خداوند کریم است وتمام نیکى ها به دست او است، حیا مى کند از این که بنده مؤمنش حسن ظن به او داشته باشد، سپس او گمان و امید او را ناکام کند، بنابراین حسن ظن به خدا داشته باشید و به سوى او رغبت کنید».(8)

4ـ در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) چنین آمده است که فرمود: «رَأَیْتُ رَجُلا مِنْ اُمَّتى عَلى الصِّراطِ یَرْتَعِدُ کَما تَرْتَعِدُ السَّعْفَةُ فى یَوْمِ رِیْح عاصِف وَ جائَهُ حُسْنُ ظَنِّهِ بِاللّهِ فَسَّکَنَّ رَعْدَتَهُ; (در عالم مکاشفه، یا به هنگام معراج) مردى از امّتم را به صراط دیدم که شدیداً مى لرزد، آن گونه که شاخه درخت نخل در روز طوفانى مى لرزد، در این هنگام حسن ظنش به خدا به سراغ او آمد و به او آرامش بخشید».(9)

5ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) در تفسیر حسن ظن باللّه مى خوانیم: «حُسْنُ الظَّنِّ بِاللّهِ اَنْ لاتَرْجُوَا اِلاّ اللّهَ وَ لاتَخافَ اِلاّ ذَنْبَهُ; حسن ظن به خداوند این است که تنها به خدا امید داشته باشى و جز از گناهت نترسى».(10)

* * *

1. غررالحکم، حدیث 4834.

2. همان، حدیث 4824.

3.همان، حدیث 4823.

4. همان، حدیث 4816.

5.غررالحکم، حدیث 8842.

6.اصول کافى، جلد 2، صفحه 71، حدیث 2.

7. همان، صفحه 72، حدیث 3.

8. بحارالانوار، جلد 67، صفحه 365، حدیث 14.

9.مستدرک الوسائل، جلد 11، صفحه 250.

10.اصول کافى، جلد 2، صفحه 72، حدیث 4.