مسأله تجسّس در روایات اسلامى مورد نکوهش شدید واقع شده است به گونه اى که هر خواننده اى به اهمیت آن کاملا واقف مى شود از جمله:
1ـ در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که فرمود: «اِیّاکُمْ وَ الظَّنَّ فَاِنَّ الظَّنَّ اَکْذَبُ الْحَدِیْثِ وَ لا تَحَسَّسُوا وَ لاتَجَسَّسُوا; از گمان (بد) بپرهیزید زیرا گمان (بد) دروغ ترین سخن است، و تحسّس و تجسّس نکنید».
2ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت چنین مى خوانیم: «لا تَحاسَدُوا و لاتَباغَضُوا وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا تَحَسَّسُوا وَ لا تَناجَشُوا وَ کُونُوا عِبادَ اللّهِ اِخْواناً; نسبت به یکدیگر حسد نورزید و بغض و کینه نداشته باشید، و در کار دیگران تحسّس و تجسّس نکنید، و مردم را (با کارهاى مختلف خود) از خود نرانید، و بندگان خدا و برادران دینى باشید».
از این حدیث به خوبى به دست مى آید که تجسّس همانند حسد و کینه و نفرت، سبب دورى مردم از یکدیگر و از هم پاشیدن شیرازه اجتماع است.
مرحوم کلینى در کتاب کافى در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) چنین نقل مى کند که فرمودند: «یا مَعْشَرَ مَنْ اَسْلَمَ بِلِسانِهِ وَ لَمْ یُسْلِمُ بِقَلْبِهِ لا تَتَّبِعُوا عَثَراتِ الْمُسْلِمینَ، فَاِنّهُ مَنْ تَتَبَّعُ عَشَراتِ الْمُسْلِمینَ تَتَبَّعُ اللّهُ عَثْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعُ عَثْرَتَهُ یُفْضِحْهُ; اى گروهى که با زبان مسلمان شده اید اما دل شما اسلام را نپذیرفته است، از لغزش هاى مسلمانان جستجو مکنید، چرا که هر کس تجسّس درباره لغزش هاى مسلمین کند، خداوند از لغزش او جستجو خواهد کرد، و هر کس که خداوند از لغزش او جستجو کند، رسوایش خواهد نمود».
3ـ در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «تَتَبَّعُ الْعُیُوبِ مِنْ اَقْبَحِ الْعُیُوبِ وَ شَرِّ السَّیِّئاتِ; جستجو کردن از عیب دیگران از زشترین عیوب و بدترین گناهان است».
4ـ در حدیث دیگرى از همان بزرگوار مى خوانیم: «مَنْ بَحَثَ عَنْ اَسْرارِ غَیرِهِ اَظْهَرَاللّهُ اَسْرارَهُ; کسى که از اسرار دیگران تفتیش کند، خداوند اسرار او را بر ملا مى سازد».
5ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت(علیه السلام) آمده است: «مَنْ تَتَبَّعَ خَفِیّاتِ الْعُیُوبِ حَرَّمَهُ اللّهُ مَوَدّاتِ الْقُلُوبِ; کسى که در جستجوى عیوب پنهانى دیگران باشد خداوند او را از دوستى دل هاى مردم محروم مى سازد».
6ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) چنین مى خوانیم: که به یکى از یارانش فرمود: «لا تَفَتَّشِ النّاسَ عَن اَدْیانِهِمْ فَتَبْقى بِلا صَدِیق; درباره عقائد مردم تفتیش نکن که بى دوست خواهى ماند».
چرا که غالب مردم عیوب و اشکالاتى در عقیده (یا در عمل) دارند که هرگاه پنهان بماند و عمل به ظاهر حال بشود دوستى مردم با یکدیگر میسّر است، در غیر این صورت انسان بدون دوست و تنها مى ماند.
1.صحیح مسلم، جلد 4، صفحه 1985، حدیث 2563.
2.همان مدرک.
3.اصول کافى، جلد 2، صفحه 354، حدیث 4.
4.شرح غرر، جلد 3، صفحه 1386، حدیث 4581.
5.همان مدرک، جلد 5، صفحه 371، حدیث 8799.
6.همان مدرک، حدیث 8800.
7. بحارالانوار، جلد 75، صفحه 253، حدیث 109.
