این صفت رذیله مانند صفات دیگر پیوند ناگسستنى با بسیارى از رذائل اخلاقى دارد، از جمله آن ها حسد است، زیرا شخص حسود که نمى تواند آرامش زندگى دیگران را تحمل کند و از این که دوستان دست به دست هم دادند و کارهاى خود را به سرعت پیش مى برند، یا خانواده ها و همسران که پیوند محبت قوى با هم دارند رنج مى برد، و سعى مى کند از طریق سخن چینى آنها را نسبت به یکدیگر بدبین و یا به جان هم بیندازد.
دنیاپرستى انگیزه دیگرى براى سخن چینى است، چرا که شخص دنیاپرست مى خواهد در میان دیگران اختلاف بیفکند، و کسب و کار آنها را به رکود و ورشکستگى بکشاند تا خودش بهره گیرى کند.
نفاق عامل مهم دیگرى براى سخن چینى است. قرآن مجید درباره منافقان مى گوید: «اَلا اِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلکِنْ لایَشْعُرُونَ; آنها (منافقان) فسادکنندگان واقعى هستند، ولکن نمى فهمند».
آرى کار آنها ایجاد فساد است به هر طریقى که ممکن شود، در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «عَلامَةُ النِّفاقِ اَلْحَثُّ عَلَى الَّنمِیمَةِ; یکى از نشانه هاى نفاق اصرار بر سخن چینى است».
آرى نزد این طرف مى آید و به عنوان خیرخواهى بدگویى از طرف مقابل مى کند، و سخنان زهرآلودى از وى نقل مى نماید، و نزد طرف مقابل نیز همین عمل را تکرار مى کند. این شخص دو چهره و منافق، هدفش ایجاد اختلاف، و کشمکش هاى اجتماعى است تا در آن میان نفس آهسته بکشد.
عامل دیگر براى سخن چینى همان چیزى است که امروز به عنوان بیمارى اخلاقى آزاردهى یا سادیسم معروف است، بعضى هستند که بر اثر عقده حقارت یا انتقام جویى یا انحرافات دیگر روانى از اذیت و آزار دیگران لذت مى برند، و از خوشى آنها ناراحتند این گونه افراد به سخن چینى و سعایت کشیده مى شوند تا مردم را به هم بریزند و در گوشه اى بنشینند و در جنگ و دعواى آنها لذت ببرند.
از بعضى از روایات استفاده مى شود ناپاکى نطفه نیز از عوامل گرایش به سعایت و سخن چینى است (البته زمینه ساز است نه این که افراد را مجبور به این کار کند) چنان که در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده است: «اَلسّاعى بِالنّاسِ اِلَى النّاسِ لِغَیْرِ رُشْدِهِ; کسى که نزد مردم بر ضد دیگرى سعایت مى کند در مسیر صحیح نیست» (بعضى در تفسیر جمله «لغیر رشده» گفته اند یعنى «لَیْسَ بِوَلَدِ حَلال; چنین کسى حلال زداده نیست».
عادت به دروغ گویى یکى دیگر از عوامل سخن چینى است. شخص دروغگو اصرار دارد که سخنى از این شخص به آن شخص برساند و میان آنها افساد کند هرچند سخنانى به دروغ باشد.
در حدیث مفصّلى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) درباره نشانه هاى صفات خوب و بد آمده است، مى خوانیم: «اَمّا عَلامَةُ الْکَذَّابِ فَاَرْبَعَةٌ...اِنْ قالَ لَمْ یَصْدُقْ وَ اِنْ قِیلَ لَهُ لَمْ یُصَدِّقْ وَ الَنمیمةُ وَ الْبُهْتُ; نشانه دروغگو چهار چیز است: هرگاه سخنى بگوید راست نمى گوید، و اگر سخنى به او بگویند تصدیق نمى کند، و سخن چینى و بهتان».
یعنى هنگامى که صفت رذیله دروغگویى در درون جان انسان متمرکز شود این چهار عمل از او آشکار مى شود.
1. بقره، آیه 12.
2. بحارالانوار، جلد 69، صفحه 207، حدیث 8.
3. المحجة البیضاء، جلد 5، صفحه 270.
4. بحارالانوار، جلد 1، صفحه 122.
