ناسپاسى نعمت آثار سوء گسترده اى از نظر معنوى و مادى در زندگى انسان ها دارد، از یک سو سبب زوال نعمت ها مى شود، زیرا مى دانیم خداوند حکیم است، نه بى حساب و کتاب چیزى به کسى مى بخشد و نه بى جهت چیزى را از کسى مى گیرد، آنها که ناسپاسى مى کنند با زبان حال مى گویند ما لایق این نعمت نیستیم و حکمت خداوند ایجاب مى کند که این نعمت را از آنها بگیرد و آنها که شکر نعمت را بجا مى آورند در واقع مى گویند ما لایق و شایسته ایم، نعمت را بر ما افزون کن، فى المثل اگر باغبان مشاهده کند که در بخشى از باغ درختان به سرعت رشد و نمو مى کنند و برگ و بر مى آورند، به یقین از آنها پذیرایى بیشتر مى کنند، و اگر ببیند در بخش دیگر هر قدر هم از آنها پذیرایى مى کند نه طراوتى دارند و نه برگى، نه میوه اى، نه گلى و نه سایه اى، این کفران نعمت سبب مى شود که باغبان آنها را مورد بى مهرى قرار دهد، چرا که گفته اند:
بسوزند چوب درختان بى بر سزا خود همین است مر بى برى را
در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) چنین آمده است: «مَنْ شَکَرَ النِّعَمَ بِجَنانِهِ اِسْتَحَقَّ الْمَزیدَ قَبْلَ اَنْ یَظْهَرَ عَلى لِسانِهِ; کسى که قلباً شکر نعمت کند پیش از آن که به زبان شکر گوید، لیاقت خود را براى افزون شدن نعمت ثابت کرده است».
حتى از بعضى از روایات که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده استفاده مى شود، به مجرد این که انسان نعمتى را بشناسد و حمد خدا را بگوید بلافاصله فرمان افزایش از سوى خداوند درباره او صادر مى شود. مى فرماید «ما اَنْعَمَ اللّهُ عَلى عَبْد مِنْ نِعْمَة فَعَرَفَها بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللّهَ ظاهِراً بِلِسانِهِ فَتَمَّ کَلامُهُ حَتّى یُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزید».
به یقین تأثیر ناسپاسى در سلب نعمت ها نیز چنین است. ممکن است لطف خدا ایجاب کند که مجازات سلب نعمت تأخیر بیفتد، ولى به هر حال اگر انسان بیدار نشود و جبران نکند این مجازات حتمى است، چرا که لازمه حکمت خداوندى است.
از سوى دیگر ناسپاسى سبب مى شود که انسان از معرفة الله دور بماند و این بزرگترین خسران و زیان است، بزرگان علم کلام در نخستین بحث در مورد انگیزه معرفة الله به سراغ این مسأله رفته اند که شکر نعمت نخستین انگیزه شناخت پروردگار است زیرا تشکّر و سپاسگزارى از بخشنده نعمت یک امر وجدانى است، انسان هنگامى که خود را غرق نعمت مى بیند و مى داند این همه نعمت در درون وبرون وجود او است، از خود او نیست به فکر تشکر از بخشنده نعمت مى شود، و همین امر راه خداشناسى را براى او هموار مى سازد، ولى ناسپاسان نه اعتنائى به نعمت دارند و نه بخشنده نعمت، و لذا از معرفة الله نیز محروم مى شوند. از سوى دیگر ناسپاسى در برابر نعمت هاى خالق سبب مى شود که انسان در برابر مخلوق نیز ناسپاس مى شود، نه تنها ارزشى براى محبت ها وخدمات بى شائبه دیگران قائل نشود، بلکه خود را طلبکار آنان بداند، و این صفت سبب تنفّر و بیزارى مردم از چنین افراد مى شود، و به این ترتیب ناسپاسان گرفتار انزواى اجتماعى و نداشتن یار و یاور، در برابر مشکلات زندگى خواهند شد.
1. مستدرک الوسائل، جلد 2، صفحه 399.
2. اصول کافى، جلد 2، صفحه 95، حدیث 9.
