در روایات اسلامى به طور وسیع و گسترده از کفران نعمت و زشتى و آثار شوم آن و از زیبایى شکر و برکات جالب آن بحث شده است، از جمله:
1ـ در حدیثى از حضرت رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَسْرَعُ الذُّنُوبِ عُقُوبَةً کُفْرانُ النِّعْمَةِ; گناهى که زودتر از همه گناهان عقوبتش دامان انسان را مى گیرد کفران نعمت است».
2ـ در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «سَبَبُ زَوالِ النِّعَمِ الْکُفْرانُ; آنچه باعث زوال نعمت ها مى شود کفران است».
3ـ در حدیث دیگرى از همان بزرگوار آمده است: «کُفْرُ النِّعْمَةَ مُزیْلُها وَ شُکْرُها مُسْتَدیمُها; ناسپاسى نعمت آن را از بین مى برد، و شکر نعمت سبب دوام آن است».
4ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «کُفْرانُ النِّعَمِ یُزِلُّ الْقَدَمَ وَ یَسْلُبُ النِّعَمِ; کفران نعمت سبب لغزش قدم ها (و به زمین خوردن در زندگى) و موجب سلب نعمت ها مى گردد».
5ـ باز از همان بزرگوار مى خوانیم: «آفَةُ النِّعَمَ الْکُفرانُ; آفت نعمت ها، ناسپاسى است».
6ـ و نیز از امیرمؤمنان على(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «کافِرُ النِّعمَةِ کافِرُ فَضْلِ اللّهِ; کفران کننده نعمت، منکر فضل الهى است».
7ـ یکى از مجازات هاى الهى مجازات استدراج است، و مفهوم آن این است که خداوند بعضى از افراد طغیانگر و ظالم را که مى خواهد مجازات کند مشمول نعمت هاى خود قرار مى دهد هنگامى که نعمت بر او فوق العاده زیاد شد، ناگهان نعمت را سلب مى کند تا شدیداً احساس درد و عذاب کند.
به همین جهت درحدیثى از امام حسین(علیه السلام) مى خوانیم: «اَلاِْسْتِدْراجُ مِنَ اللّهِ سبحانه لِعَبدِهِ اَنْ یُسْبِغَ عَلَیْه النِّعَمَ وَ یَسْلُبَهُ الشُّکْرَ; استدراج در نعمت و غافلگیر کردن خداوندى این است که به بنده اش نعمت فراوان مى دهد و توفیق شکرگزارى را او سلب مى کند (ناگهان به زمین مى خورد و همه چیز را از دست مى دهد».
8ـ امام سجّاد على بن الحسین(علیه السلام) مى فرماید: «اَلذُّنُوبُ الَّتى تُغَیِّرُ النِّعَمَ البَغْىُ عَلَى النّاسِ وَالزَّوالُ عَنِ الْعادَةَ فِى الْخَیْرِ وَاصْطِناعُ الْمَعْرُوفِ، وَکُفْرانُ النِّعَمِ وَ تَرْکُ الشُّکْرِ; گناهانى که نعمت هاى الهى را تغییر مى دهد، ظلم بر مردم ،و تغییردادن عادت در امور خیر وکفران نعمت و ترک شکر است».
9ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: «کُفْرُ النِّعْمَةِ لُؤْمٌ وَ صُحْبَةُ الاَحمق شُؤْمٌ; نا سپاسى نعمت نشانه پستى است، و دوستى با احمق سبب سر افکندگى است».
10ـ این بحث را با حدیثى از امام صادق(علیه السلام) در بیان جنود عقل وجهل (لشکر عقل ونادانى) پایان مى دهیم، در آنجا مى خوانیم که امام(علیه السلام) به یارانش دستور مى دهد، عقل و لشکریانش را بشناسند، و از جهل و لشگریانش نیز باخبر باشند، و هنگامى که بعضى از یاران توضیحات بیشترى مى خواهند امام(علیه السلام) مى فرماید: «خداوند براى عقل هفتاد و پنج لشکر قرار داده که ضد آنها جنود جهل است، و در ضمن این هفتادوپنج لشکر که در صدر کلام امام(علیه السلام) واقع شده مى فرماید: «وَالشُّکْرُ وَ ضِدُّهُ الْکُفْرانُ; یکى از لشکریان عقل شکر است و ضد آن کفران است».
* * *
تعبیراتى که در روایات دهگانه بالا آمده به خوبى نشان مى دهد که تا چه اندازه این رذیله اخلاقى خطرناک است و تا چه حد آثار سوء آن در زندگى فردى و اجتماعى نمایان است، و چگونه انسان را از اوج نعمت بر خاک مذلّت مى کشاند، توفیقات را سلب مى کند و مایه دورى از خدا و نزدیکى به شیطان است.
در اینجا چند نکته شایان ذکر است:
1. بحارالانوار، جلد 66، صفحه 70.
2. غررالحکم، جلد 4، صفحه 121.
3. همان، صفحه 627.
4. همان، صفحه 630.
5. همان، جلد 3، صفحه 98.
6. همان، جلد 4، صفحه 634.
7. بحارالانوار، جلد 75، صفحه 117.
8. همان، جلد 70، صفحه 375.
9. غررالحکم، جلد 4، صفحه 630.
10. بحارالانوار، جلد اول، صفحه 110 (با تلخیص).
