براى مبارزه با این پدیده شوم اخلاقى و قطع ریشه هاى آن از درون جان آدمى قبل از هر چیز باید به سراغ انگیزه هاى آن رفت، به یقین تا عامل حسد و دنیاپرستى و نفاق و حالت آزاردهى و انتقام جویى که عوامل اصلى پدیده شوم نمیمه و سخن چینى مى باشد از میان نرود، این رذیله اخلاقى از وجود انسان برچیده نمى شود. ممکن است مدتى با اراده و تصمیم هاى قوى، محدود یا منفى گردد، ولى باز در مواقعى خود را نشان خواهد داد.
فراموش نکنیم که بسیارى از فضایل اخلاقى یا رذایل اخلاقى در یکدیگر تأثیر متقابل دارند هر کدام مى تواند سبب دیگرى و گاه مسبّب از آن گردد، و این در حالات و شرایط مختلف روى مى دهد.
از سوى دیگر دقت در پیامدها و آثار سوء نمّامى و سخن چینى و سعایت و ویرانگرى آن در سطح جامعه و درون خانواده ها و عواقب ناگوارى که از این رهگذر دامن همه را مى گیرد، و در بحث هاى گذشته به آن اشاره شد، و همچنین عذاب ها و مجازات هاى الهى که در دنیا و آخرت بر آن مترتب است، قطعاً عامل بازدارنده دیگرى است.
افراد سخن چین به ویژه کسانى که به آن عادت کرده اند، باید آن آثار شوم اجتماعى و کیفرهاى الهى این عمل را همه روز از نظر بگذرانند، و پى در پى به خود تلقین کنند که سرانجام نمّامى و سخن چینى این است این!، و گرنه وسوسه هاى شیطانى و هوا و هوس آنها را آسوده نخواهد گذاشت.
برخورد مردم با ایمان با افراد نمّام و سخن چین مى تواند عامل بازدارنده دیگرى باشد. زیرا هنگامى که به گفته هاى آنها اعتنا نشود، و با بى اعتنائى مواجه گردند، و مردم آنها را طرد کنند، به زودى در مى یابند که سخنان آنها خریدارى ندارد ـ و سبب بدبینى و نفرت مردم مى گردد. همین امر اراده آنها را در این کار زشت تضعیف مى کند.
در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «اَکْذِبِ السِّعایَةَ و الَّنمیمَةَ باطِلَةً کانَتْ اَوْ صَحِیحَةً; سعایت و سخن چینى را تکذیب کن، خواه باطل باشد یا صحیح».
اگر دروغ باشد باید تکذیب شود، و اگر راست باشد با بى اعتنائى روبرو گردد.
در حدیث دیگرى مى خوانیم که مردى نامه اى خدمت امیرمؤمنان على(علیه السلام) داد که در آن درباره کسى سخن چینى شده بود. امام به او فرمود: «اِنْ کُنْتَ صادِقاً مَقَتْناکَ وَاِنْ کُنْتَ کاذِباً عاقَبْناکَ وَ اِنْ اَحْبَبْتَ الْقِیلَةَ اَقَلْناکَ بَلْ تُقیلُنى یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ; اگر آنچه را نوشته اى راست باشد ما تو را مبغوض مى داریم، و اگر دروغ باشد ماتو را مجازات مى کنیم، و اگر توبه کنى توبه تو را مى پذیریم.
آن مرد عرض کرد توبه مى کنم اى امیرمؤمنان توبه مرا بپذیر».
این نکته نیز قابل توجه است; کسانى که سخن چینى دیگران را نزد تو مى کنند درباره تو نزد دیگران نیز سخن چینى خواهند کرد. همان گونه که در حدیثى در روضه بحارالانوار از امام صادق(علیه السلام) نقل شده مى خوانیم: «وَ مَنْ نَمَّ اِلَیْکَ سَیَنُمُّ عَلَیْکَ; کسى که نزد تو سخن چینى کند، بر ضد تو نیز سخن چینى خواهد کرد».
آخرین سخن در این زمینه این است که غالب مفاسد اخلاقى در صفات رذیله از ضعف ایمان ناشى مى شود هر قدر پایه هاى ایمان به روز جزا در دل محکم تر گردد، این رذایل کم رنگتر و کم رنگتر خواهد شد.
1. غررالحکم، حدیث 2442.
2. میزان الحکمة، جلد 4، حدیث 20685; در بحارالانوار، جلد 72،صفحه 270 شبیه آن آمده است.
3. بحارالانوار، جلد 75، صفحه 230.
