دروغ مانند سایر صفات رذیله سرچشمه هاى مختلفى دارد که مهمترین آنها به شرح زیر است:
1ـ ضعف ایمان و اعتقاد. چرا که اگر دروغگو به علم و قدرت خداوند و وعده هاى او اعتماد کافى داشته باشد هرگز براى رسیدن به اموال دنیا یا تحصیل جاه و مقام، دروغ نمى گوید و موفقیت خود را در دروغ گویى نمى بیند. از فقر نمى ترسد، از پراکنده شدن مردم و بر باد رفتن نفوذ اجتماعى خود هراس ندارد و مقام و قدرت را از سوى خدا مى داند و براى حفظ آن به دروغ متوسل نمى شود. لذا در روایتى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: «جانِبُوا الْکِذْبَ فَاِنَّ الْکِذْبَ مُجانِبُ الاِْیْمانِ; از دروغ کناره گیرى کنید، چرا که دروغ از ایمان جدا است».
2ـ دیگر از سرچشمه هاى دروغ ضعف شخصیت و عقده حقارت است، افرادى که گرفتار این ضعف ها هستند، براى پوشاندن ضعف خود متوسل به دروغ مى شوند. در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «لایَکْذِبُ الْکاذِبُ اِلاّ مِنْ مَهانَةِ نَفْسِهِ عَلَیْهِ; کسى دروغ نمى گوید مگر به خاطر بى ارزش بودن خودش در نظر خویش».
3ـ بسیار مى شود که حسد و بخل و تکبر و خودبرتربینى و عداوت نسبت به افراد سرچشمه دروغ گفتن و تهمت زدن نسبت به آنها مى شود، و یا دروغ گفتن درباره خویش به خاطر کبر و غرور، و تا این سرچشمه ها گرفته نشود، دروغ هم ادامه خواهد یافت.
منافقان نیز براى پوشاندن چهره واقعى خود به دروغ متوسل مى شوند همان گونه که قبلا به آن اشاره شد.
4ـ بیمارى هاى اخلاقى جامعه و انحراف از مسیر حق و آلودگى به انواع گناهان سبب تشویق عده اى به دروغ مى شود، تا آنجا که مى گویند اگر به دروغ متوسل نشویم زندگى کردن در این اجتماع براى ما مشکل است، و یا کسب و تجارت ما مى خوابد.
5ـ علاقه شدید به دنیا و حفظ مقامات آن نیز یکى دیگر از عوامل مهم شیوع دروغ ـ حتى دروغ بر خدا و پیامبر ـ مى گردد.
در خطبه 147 نهج البلاغه مى خوانیم که على(علیه السلام) فرمود: «وَ اِنَّهُ سَیَأتى عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِى زَمانٌ لَیْسَ فِیهِ شَىءٌ اَخْفى مِنَ الْحَقِّ وَ لا اَظْهَرَ مِنَ الْباطِلِ وَ لا اَکْثَرَ مِنَ الْکِذْبِ عَلَى اللّهِ وَ رَسُولِهِ; بعد از من زمانى براى شما فرا مى رسد که چیزى پنهان تر از حق و آشکارتر از باطل و فراوان تر از دروغ به خدا و پیامبرش نیست».
1.بحارالانوار، جلد 66، صفحه 386.
2.کنزالعمّال، حدیث 8231 (جلد 3، صفحه 625).
