سؤال 1570 ـ اگر انسان در خانه خودش براى آشپزى، یا کار دیگرى و به گمان یا اطمینان به این که به منزل همسایه سرایت نمى کند و با فرض این که زیاده روى در آن نکرده و هوا نیز طوفانى نبوده، آتش روشن کند، اگر اتّفاقاً به منزل همسایه سرایت کرد و باعث آتش سوزى شد ضامن است؟

جواب: ضامن است; ولى اگر علل قهرى مانند وقوع طوفان ناگهانى یا زلزله سبب سرایت شود ضامن نیست.

سؤال 1571 ـ اگر کسى ظالمانه مانع فروش متاعى شود، به مدّتى که سبب تنزّل قیمت آن در بازار گردد، آیا ضامن نقصان قیمت است؟

جواب: در صورتى که آن متاع در مسیر فروش بوده و شخص مزبور مانع شده است ضامن است.

سؤال 1572 ـ اگر کارگر روزمزدى که هرروز کار مى کند و خرج زن و بچّه اش را پیش مى برد ظالمانه حبس شود، یا به هر صورتى قدرت بر کار از او سلب شود، آیا ظالم ضامن است؟

جواب: احتیاط واجب آن است که خسارت را جبران کند.

سؤال 1573 ـ اگر کسى قفل انبارى را بشکند، سپس سارقى از آن انبار اشیایى بدزدد، یا دزد را راهنمایى کند و محلّ انبار را به او نشان دهد، چه کسى ضامن است؟

جواب: در صورتى که سارق توانایى بر شکستن قفل داشته ولى دیگرى آن را به جاى او شکسته، سارق ضامن است; امّا در صورتى که خودش قادر به این کار نبوده و دیگرى این راه را براى او گشوده، هر دو در ضمان شریک هستند، همچنین مسأله راهنمایى دزد بنابر احتیاط واجب.

سؤال 1574 ـ همان گونه که مستحضرید، زلزله یکى از سوانح طبیعى است که هر از چندگاهى سبب تلفات انسانى و مالى فراوان در گوشه و کنار جهان مى شود. از نظر متخصّصان امر، بهترین و مطمئن ترین روش کاهش عوارض ناشى از زلزله، احداث بناهاى مقاوم در برابر زلزله است. به همین جهت ضوابطى براى احداث ساختمانها وضع شده است که رعایت آن در مناطق زلزله خیز الزامى مى باشد. با این وجود متأسّفانه برخى از صاحبان املاک، مهندسان و پیمانکاران به این ضوابط توجّهى نمى کنند و باعث به هلاکت رسیدن عدّه زیادى از مردم به هنگام وقوع زلزله مى شوند. با توجّه به مطالب فوق خواهشمند است نظر شرع انور را در موارد زیر مرقوم فرمایید:

الف) اگر صاحب ملک به جهت صرفه جویى در هزینه ها، رعایت ضوابط ساخت و ساز را از مهندس و پیمانکار نخواهد. آیا در صورت بروز زلزله، ضامن فوت ساکنان ساختمان مى باشد؟

ب) اگر مهندس ناظر و مسئول مربوطه در شهردارى، یا پیمانکار به درخواست صاحب ملک در اعمال ضوابط کوتاهى کنند، آیا ضامن هستند؟

ج) اگر صاحب ملک اطّلاعى از ضوابط نداشته باشد و در نتیجه رعایت آنها را از مهندس و پیمانکار نخواهد، آیا قصور مهندس و پیمانکار در اعمال ضوابط موجب ضمان آنان است؟

د) اگر صاحب ملک اعمال ضوابط را از مهندس و پیمانکار بخواهد; ولى آنان در رعایت ضوابط کوتاهى کنند، آیا ضامن هستند؟

هـ) اگر فردى که قصد فروش ملک خود را در مناطق زلزله خیز دارد، بدون آگاهى یا از روى نیرنگ بگوید که در ساخت بنا رعایت ضوابط شده است، ولى نشده باشد، آیا ضامن است؟

و) آیا جایز است که از روى مصلحت اندیشى از اعلام خطر وقوع زلزله در برخى از مناطق مانند تهران، خراسان، گیلان و آذربایجان، که از نظر متخصّصان خطر وقوع زلزله دارد، طفره رفت؟

جواب: چنانچه ضوابط مربوط به زلزله به صورت قانون یا مقرّرات این کشور اسلامى درآید، رعایت آن بر همه لازم است و کوتاهى در آن مسئولیّت شرعى دارد; خواه از سوى صاحب بنا باشد یا مهندس ناظر و پیمانکار. و اگر کسى این اصول را رعایت نکرده و ملک خود را بر خلاف آن توصیف کند و بفروشد، غشّ در معامله و تدلیسِ حرام کرده و قابل تعقیب است و مخفى کردن خطرات زلزله نسبت به مناطق زلزله خیز و عدم راهنمایى مردم به وظایفشان در این قسمت، بر خلاف مصلحت جامعه اسلامى است و مسئولان باید به این امور اهمّیّت بدهند، و از نظر ضمان هرگاه طبق معمول عرف ساختمان را ساخته باشد ضامن نیست.

سؤال 1575 ـ همان طور که مستحضرید، والدین مکلّف به حضانت از صغار و مجانین هستند. حال در صورتى که آنها در انجام امر حضانت مرتکب قصور و اهمال گردند و از این بابت، صغار و مجانین خسارتى به اشخاص ثالث وارد کنند، آیا مسئولیّتى متوجّه والدین مى گردد؟

جواب: در مواردى که ولىّ و قیّم عرفاً باید آنها را از این امور محافظت کنند، در صورت کوتاهى کردن ضامن هستند.

سؤال 1576 ـ در مواردى که وظیفه نگهدارى و مراقبت را اشخاصى مانند دایه یا پرستار به عهده دارند، اگر خسارتى از جانب افراد تحت نظارت آنها، متوجّه دیگران شود، آیا مسئولیّتى متوجّه محافظ مى شود؟

جواب: جواب مانند مسأله سابق است.

سؤال 1577 ـ در مواردى که صغار و مجانین مجهول الهویّه، خسارتى به دیگران وارد مى نمایند، خسارت وارده به چه طریق جبران مى گردد؟ آیا مى توان خسارت را از بیت المال پرداخت نمود؟

جواب: در مورد قتل نفس جبران از بیت المال بعید نیست; ولى در موارد دیگر جبران نمى شود.

سؤال 1578 ـ اگر دیوار ملک موقوفه اى مشرف به خرابى گردد و بر اثر فروریختن دیوار، کسى کشته یا مجروح شود، در این حالت مسئول پرداخت دیه چه کسى است؟ آیا متولّى موقوفه مسئول است، یا دیه از عایدات موقوفه پرداخت مى گردد؟

جواب: اگر دیوار در کنار شارع عام بوده و آثار خرابى در آن ظاهر شده و متولّى کوتاهى کرده است، متولّى ضامن است.

سؤال 1579 ـ در زمان حاضر همین وضعیّت در مورد اشخاص حقوقى (شرکتها) وجود دارد که در پاره اى موارد بدون این که شخص خاصّى مقصّر باشد، در نتیجه فعّالیّت شخص حقوقى قتل یا ضرب و جرحى اتّفاق مى افتد; مثل این که بر اثر شکستن لوله آب و ورود آن به منزل مسکونى، فردى فوت مى نماید، در این حالت چه کسى ضامن است؟

جواب: چنانچه حادثه غیرمنتظره بوده، کسى مقصّر نیست; امّا اگر متصدّیان و مدیران آن مؤسّسه کوتاهى کرده باشند، اشخاص آنها مسئولند.

سؤال 1580 ـ موتور سوارى در حال حرکت است، ناگهان گوسفندى را در وسط خیابان مشاهده مى کند (حال یا گوسفند از قبل بوده یا ناگهان به وسط خیابان دویده است) و براى اجتناب از برخورد با آن، فرمان موتور را کج مى کند و در نتیجه به زمین مى خورد و در اثر برخورد با جدول خیابان، فوت مى کند. با توجّه به این که خیابان محلّ عبور گوسفند نیست، آیا صاحب گوسفند ضامن دیه موتورسوار است؟

اگر موتور سوار کودکى را در وسط خیابان ببیند و همین جریان پیش آید، حکم چیست؟ اگر کسى چاهى را در جادّه اى عدواناً حفر کند و عابرى براى احتراز از سقوط در آن، به سمت دیگر حرکت کند و در نتیجه در درّه اى بیفتد، آیا حفر کننده ضامن است؟

جواب: در صورتى که موتورسوار بر اثر برخورد با گوسفند، سقوط مى کرد و کشته مى شد، دیه او بر صاحب گوسفند بود; به شرط این که صاحب گوسفند در حفظ گوسفند سهل انگارى کرده باشد و آن محل دید نداشته باشد. ولى در محلّ کلام که حادثه بر اثر فرار اشتباه آمیز موتورسوار به وجود آمده، باید خسارت در میان آن دو تقسیم شود، هر کدام به نسبت تأثیرشان در این حادثه. و اگر دید داشته باشد ضامن بودن صاحب گوسفند محلّ اشکال است. و امّا در مورد کودک در جایى که ولىّ او در حفظ او سهل انگارى کرده و به محلّى از جادّه رفته است که دید ندارد، همان حکم جارى است. در مورد چاهى که دید ندارد، حفر کننده چاه ضامن است.

سؤال 1581 ـ شخصى کتابى را از کسى امانت گرفته و براى استفاده به جلسه امتحان مى آورد، پس از استفاده آن را به «مراقب» امتحان مى دهد تا به هر کس خواست بدهد، او نیز چنین مى کند; آخرین استفاده کننده بعد از استفاده، کتاب را همان جا گذارده و خارج مى شود، چه کسى ضامن است؟

جواب: در صورتى که نفر اوّل مجاز بوده به دیگران بدهد، نفر آخر که آن را در اختیار گرفته و در حفظ آن کوتاهى کرده ضامن است، و در صورتى که مجاز به این امر نبوده ضامن اصلى خودش مى باشد.

سؤال 1582 ـ اگر کسى با عرضه انبوه کالا، با بدنمایى آن، یا هر ترفند دیگرى سبب کاهش بهاى آن گردد آیا ضامن است؟

جواب: هر کس در مورد کالاى خود مى تواند هر تصمیمى بگیرد; ولى اگر کارهایى کند که در عرف مصداق اضرار به دیگران محسوب شود جایز نیست و در بعضى از موارد ضامن نیز خواهد بود.

سؤال 1583 ـ اتومبیل سوارى خارج از شهر حرکت مى کند، موتور سوارى نیز از روبه رو و در جهت مخالف در حال حرکت است، موتور سوار بدون در نظر گرفتن فاصله اتومبیل، براى این که عرض جاده را پشت سر گذارد سریعاً جلو اتومبیل مى پیچد، راننده غافلگیر شده و با مهارت خاصّى اتومبیل را از مسیر موتور سوار منحرف و جان موتور سوار را از مرگ حتمى نجات مى دهد، ولى اتومبیل از کنترل وى خارج و به بیرون از جاده پرت و واژگون مى گردد که در نتیجه راننده در اثر ضربه مغزى به حال اغما مى افتد و توسّط افراد نوع دوست راهى بیمارستان مى شود، با توجّه به این که عامل اصلى حادثه، موتور سوار فرارى بوده است، آیا فقط باید راننده موتور از عهده مخارج تعمیر و غرامت اتومبیل و خسارتهاى دیگر برآید؟

جواب: چنانچه راننده موتور مقصّر بوده هزینه ها از او گرفته مى شود.

سؤال 1584 ـ این جانب کارگر شرکت «ترمه باف» جهت مأموریّت با موتور شرکت به کاشان رفتم، تا ظهر بعضى از کارهاى مأموریّتى را انجام دادم و مقدارى از کار باقیمانده بود که ظهر شد، ظهر را تا موقعى که مغازه ها باز شود. به منزل یکى از برادران رفتم که متأسّفانه بچّه صاحبخانه مریض شد. او را به اورژانس بردم، موتور را درب بیمارستان خاموش کردم و سوئیچ آن را برداشتم و داخل بیمارستان شدم، یک دقیقه بیشتر طول نکشید که برگشتم متأسّفانه موتور به سرقت رفته بود، آیا خسارت آن را باید بپردازم؟

جواب: شما ضامن هستید; مگر این که براى این گونه استفاده ها اجازه گرفته باشید و در حفظ موتور نیز کوتاهى نشده باشد.

سؤال 1585 ـ شخصى مدّت سه سال در یکى از گاوداریها مشغول کار بوده است، در میان گاوهاى شیرى یک گاو نر بوده که به مرور زمان وحشى شده و کارگر را قبل از فروختن مورد ضرب قرار داده است. کارگر به صاحب گاو اعلام مى کند که گاو وحشى شده لذا صاحبش گاو را مى فروشد، بعد از 15 روز گاو را دوباره برمى گردانند، فرداى آن روز آن گاو کارگر مزبور را دوباره مورد ضرب قرار مى دهد که دنده هایش شکسته مى شود و توسّط صاحب گاو به بیمارستان منتقل مى گردد و بعد از سه روز در بیمارستان فوت مى کند، صاحب گاو فرداى آن روز گاو را مى فروشد و بعداً وحشى بودن گاو را انکار مى کند، در فرض مذکور آیا صاحب گاو در قبال این واقعه مسئولیّت دارد؟

جواب: اگر وحشى شدن و خطرناک بودن مسلّم باشد و صاحب گاو آن را برگردانده باشد ضامن است، بنابر احتیاط واجب.

سؤال 1586 ـ آقاى «الف» ساختمانى خریده و بر خلاف مقرّرات شهردارى بالاى آن بالکنى ساخته است، به نحوى که دیوار آن به سیمهاى برق شهرى نزدیک و سیمها در دسترس قرار گرفته و طبق اعلام اداره برق به حریم سیمهاى برق تجاوز شده است; سپس همین خانه را با بالکن موصوف به آقاى «ب» اجاره داده است. بچّه پنج ساله مستأجر در بالکن مشغول بازى مى شود، سیم برق را مى گیرد و کشته مى شود. پدر و مادر بچّه، صاحبخانه را مقصّر مى دانند و صاحبخانه تخلّف در ساختن بالکن را قبول دارد، امّا به لحاظ این که جریمه قانونى تخلّف خود را به شهردارى پرداخته و به لحاظ این که شهردارى و اداره برق مى بایست تخلّف را گوشزد مى نمودند تا در صورت لزوم بالکن را تخریب نماید و این که مستأجر مى بایست رعایت نکات ایمنى را بنماید و به لحاظ این که مادر طفل درنگهدارى او کوتاهى کرده و به لحاظ این که بچه در بازى کردن زیاده روى کرده و خودش را به نحو غیرعادى به سیم برق رسانیده در حالى که سیم برق در دسترس یک بچّه نبوده، لطفاً بفرمایید در این قضیّه چه کسى ضامن است؟

جواب: گرچه صاحب منزل به خاطر تخلّف از مقررات مقصّر است; ولى با توجّه به این که سیم برق در فرض مسأله بطور عادى از دسترس اطفال بیرون بوده و طفل به صورت غیرعادّى خود را به آن رسانده، کسى در برابر مرگ او مقصّر نیست.

سؤال 1587 ـ شخصى بچّه نابالغ 8 ساله اى را بدون اجازه پدر و مادرش به استخر مى برد، این بچّه اصلاً شنا بلد نبوده و مسئولین استخر بدون این که تحقیق کنند که پدر و مادر این بچّه از آمدن فرزندشان اطّلاع دارند یا خیر، او را به استخر راه مى دهند. اتفاقاً این بچّه غرق مى شود. آیا کسى که این بچّه را به همراه خود به استخر برده ضامن است، یا مسئولین استخر؟ هر کدام چه مقدار؟

جواب: کسى که او را به استخر برده ضامن دیه اوست.

سؤال 1588 ـ سنگى که روى جادّه بوده بطور ناگهانى از زیر چرخ اتومبیل در حال حرکت خارج شده و به ماشین دیگرى، که پشت سر آن حرکت مى کرده، برخورد نموده و اتّفاقاً موجب مرگ یکى از سرنشینان آن ماشین شده است. کارشناسان آگاه و متعهّد راهنمایى و رانندگى اتومبیل جلویى را بى تقصیر شناخته اند ضمان و مسئولیّت این حادثه برعهده کیست؟

جواب: در فرض مسأله راننده اتومبیل جلویى در برابر این حادثه مسئول نیست.

سؤال 1589 ـ آیا شوهر در مقابل جهیزیّه زن که در اثر گذشت زمان و بدون تقصیر شوهر از بین رفته است، در فرض طلاق یا فوت همسر ضامن است؟

جواب: در فرض مسأله، شوهر مکلّف به اداى خسارت نیست.

سؤال 1590 ـ فرشهایى که به صورت امانت در اختیار شرکتى جهت فروش قرار مى گیرد، اگر سوانحى از قبیل دزدى یا آتش سوزى رخ دهد و منجر به از بین رفتن اصل مال شود، آیا شرکت ضامن اصل مال است؟

جواب: در صورتى که شرکت در نگهدارى آن کوتاهى نکرده باشد، ضامن نیست.

سؤال 1591 ـ در یک نزاع خانوادگى ابتدا مرد روى زن خود نفت ریخته و قصد آتش زدن وى را داشته است، ولى از این کار منصرف مى شود; امّا بعداً زن خود را با روشن کردن کبریت، آتش مى زند و این کار منتهى به فوت وى مى گردد. آیا در این مورد مسئولیّتى متوجّه مرد مى باشد؟

جواب: مرد گناه کرده و مستحقّ تعزیر است; لکن در فرض مسأله ضامن دیه آن زن نیست.

سؤال 1592 ـ کارگرى به صورت روزمزد براى دیگرى، غیر از پیمانکار و یا صاحب شرکت، کار شخصى مى کند. اگر این کارگر در حین کار به مرگ غیر طبیعى مثلاً به علّت زمین خوردن، ضربه دیدن، یا عقرب زدگى و مانند آن فوت کند، آیا صاحب کار ضامن دیه اوست؟

جواب: دیه بر عهده صاحب کار نیست; مگر آن که قبلاً شرط کرده باشند که دیه او در هر حال بر عهده صاحب کار باشد، یا قانون کار ایجاب کند و آنها بر اساس قانون کار قرارداد بسته باشند.

سؤال 1593 ـ در نزدیکى یکى از روستاها تلمبه خانه اى قرار دارد که آب آن روستا را تأمین مى کند و نگهبانى و حراست آن بر عهده یکى از اهالى دِه بوده است. در یکى از روزها، که شخص نگهبان کلید موتور را به دست فرزندش داده تا آن را روشن کند، چند دختر جوان براى آوردن آب به آن جا مى روند که بر اثر باران به ساختمان تلمبه خانه پناه مى برند; متأسّفانه بر اثر تماس لباس یکى از دختران به موتور، آن دختر جان خود را از دست مى دهد. فرزند آن نگهبان چون طریقه خاموش کردن موتور را نمى دانست، نتوانست موتور را خاموش کند و همراه دختران دیگر به بیرون فرار مى کند. با توجّه به این که مسئول تلمبه خانه بر اثر بى احتیاطى و کوتاهى، کلید ساختمان را به پسرش داده و او نتوانسته موتور را خاموش کند و این که دختران نمى دانستند که نزدیک شدن به موتور خطرناک است و از ورود دختران به محل موتور جلوگیرى نشده است، آیا نگهبان تلمبه خانه ضامن خون مقتوله است؟

جواب: گرچه نگهبان تلمبه خانه کار خلافى انجام داده، ولى مسئول خون آن دختر نیست.

سؤال 1594 ـ فردى به اتّهام قتل، یا قتل هاى عمد محکوم به اعدام شده; ولى در زندان و یا در پاى چوبه دار بدون اجراى حکم به مرگ طبیعى فوت مى کند. آیا دیه مقتول یا مقتولین بایستى از دارایى او پرداخت شود؟

جواب: آرى، دیه به مال او تعلّق مى گیرد.

سؤال 1595 ـ بیست سال پیش، پاسى از نیمه شب گذشته، دو نفر عابر پیاده که یک نفر از آنان ظاهراً قصد استمداد و دریافت بنزین داشته، مقطع عرضى جادّه را با عجله و بدون رعایت احتیاط طى مى نمایند، که متأسّفانه از بغل از ناحیه سر به شیشه یک اتومبیل سوارى برخورد و به علّت عکس العمل تصادم به وسط جادّه پرت مى گردد، اتومبیلى که از سمت مخالف در حرکت بوده به خارج از جادّه منحرف مى شود. توجّه شود که حادثه از جلو و برخورد روبه رو صورت نگرفته، بلکه دقیقاً به علّت همزمانى اتومبیل سوارى و عابر، وى به شیشه جلو برخورد مى نماید. راننده پس از رؤیت حادثه مى بیند مصدوم خون آلود نیست; ولى در تاریکى به صورت بى هوش بر زمین افتاده است. به اتّفاق همراه مصدوم، تصمیم به حمل او مى گیرند، ولى راننده پس از روشن کردن ماشین، صحنه را ترک و فرار مى کند. پس از گذشت سالیانى، راننده حادثه در وضعیّتى قرار دارد که عذاب وجدان و مسأله شرعى او را به احساس تکلیف واداشته است و بیمار شده و چون وضعیّت بیمارى او شاید امکان حیات طولانى را براى وى میسور نسازد و از سویى تلاش او براى یافتن مصدوم و یا کسب اطّلاع از این که وى، فوت کرده یا در حیات است، میسّر نیست. تکلیف شرعى او براى رفع اداى دین چیست؟ هرچند واقعه به صورت عمد نبوده و بى احتیاطى عابر علّت حادثه بوده و فرار راننده هم جزء مصادیق تقصیر یا قصور است، در صورتى که دیه واجب باشد، با توجّه به این که مقتول شناخته شده نیست، دیه به چه کسى پرداخت مى شود؟

جواب: اگر مقصّر عابر پیاده بوده، دیه ندارد، و اگر راننده به خاطر سرعت یا امور دیگر مقصّر بوده دیه دارد، و اگر هر دو مقصّر بوده اند باید درصد تقصیر را اجمالاً حساب کند و طبق آن از دیه بپردازد و اگر دسترسى به آن شخص یا ورثه او براى اداى دیه ندارد، اجازه مى دهیم دیه را به افراد نیازمند از فامیل یا غیر فامیل بپردازد.

سؤال 1596 ـ این جانب همسرى داشتم که از من جدا شد; پس از جدایى اقدام به ازدواج مجدّد نمودم، چهار فرزند همسر اوّلم نزد این جانب و در کنار نامادرى، احساس راحتى نمى کردند. حدود 8 ماه قبل، دختر بزرگ همسر اوّل، که 16 ساله مى باشد، با کمال تأسّف نامادرى خود را به قتل رسانید و موضوع توسّط مراجع قانونى در حال پیگیرى مى باشد. مراجع ذیصلاح انگیزه قتل را فشارهاى روحى و روانى بیان کرده اند، این جانب بر سر دوراهى در قبال قتل همسرم و تکلیف دختر و نهایتاً احقاق حقّ فرزندان همسر مقتولم از نظر شرع مقدّس و وجدان درونیم مى باشم. این جانب از یک سو ولىّ قهرى فرزندان صغیر، و از طرف دیگر مدافع فرزند قاتل مى باشم. دیگر این که با مسأله دیه مواجه بوده که پرداخت کننده و گیرنده دیه نیز خودم مى باشم، هرچند از نظر مالى در مضیقه بوده و تنها مایملک این جانب یک باب منزل مسکونى مى باشد که در حال حاضر مورد استفاده من است. لطفاً مرا راهنمایى فرمایید.

جواب: شما نسبت به حقّ خودتان، به عنوان شوهر مقتول، مى توانید گذشت کنید; ولى نسبت به حقّ صغیران، یعنى بچّه هاى مقتوله، باید بگذارید کبیر شوند و خودشان تصمیم بگیرند; اگر تصمیم بر قصاص بگیرند، باید یک چهارم دیه را بپردازند که ظاهراً توانایى ندارند. طبیعتاً ناچارند، دیه بگیرند. در صورتى که دختر شما مالى از خودش داشته باشد، باید سهم دیه آنها را بدهد، در غیر این صورت بر ذمّه او مى ماند; هر وقت توانایى پیدا کرد، قابل تعقیب است و اگر بچّه ها بعد از بلوغ و رشد عقلى کافى او را ببخشند، همه چیز تمام مى شود.

سؤال 1597 ـ یکى از علما با فرزند جوانش، که جهادگر جبهه هاى حق علیه باطل بود، هر دو در نیمه شب به دست عوامل یکى از گروهکها شهید شدند; یکى را کشتند و صحنه تصادف تصنّعى برایش ایجاد کردند و پس از قتل صدماتى بر بدنش وارد کردند و دیگرى را در آب بسیار کم عمق خفه کردند و متأسّفانه به پرونده هاى ایشان رسیدگى نشده است. اگر اولیاى دم (با توجّه به سفارش قرآن شریف مبنى بر اولویّت عفو) فقط قصاص را عفو کنند، در مورد دیه و کفّارات حکم چیست؟

جواب: هرگاه صاحبان خون از قصاص صرفنظر کنند، مى توانند آن را مشروط به دیه (یا کمتر یا بیشتر از آن) نمایند; ولى موافقت قاتل یا قاتلین در آن شرط است و اگر آنها موافقت نکنند، تنها قصاص جایز است. واگر بطور مطلق عفو نمایند، دیه اى نیز نصیب آنها نمى شود و در هر صورت باید کفّاره قتل عمد را بپردازند، که در زمان ما دو چیز بیشتر نیست. و دیه آسیب رساندن به جسد مقتول به خود او تعلّق مى گیرد و باید در مصارف خیر مصرف گردد.

سؤال 1598 ـ این جانب یکى از کارمندان اداره راه و ترابرى استان مرکزى هستم، ماشینى از اداره در دست این حقیر بود که براى امورات اداره از آن استفاده مى کردم، امّا متأسّفانه در وقت ادارى با یکى از همکاران به دنبال کار اداره در جادّه اراک ـ شازند چپ کردیم که در این حادثه همکارم صدمه سختى دید و متأسّفانه بعد از 52 روز بى هوشى فوت کرد. کارشناس راننده را مقصّر قلمداد مى کند. از طرفى ماشین اداره، بیمه سرنشین نداشته است، اکنون خانواده آن مرحوم درخواست دیه مى کنند. آیا مى شود ماشین اداره، آن هم برون شهرى، بیمه نباشد؟ در صورتى که در روزهاى اوّل بیمه ضمانت کرده بود که من را از زندان آزاد کند، ولى حالا مى گوید بیمه نیست. آیا دیه آن مرحوم به عهده من است؟ چگونه بپردازم؟

سؤال 1599 ـ آیا دیه زن و مرد اهل کتاب مساوى است، یا متفاوت مى باشد؟

جواب: دیه زن در هر حال نصف مرد است.

سؤال 1600 ـ کسى در یک نزاع دسته جمعى فردى را عمداً و دیگرى را بطور غیر عمد به قتل مى رساند. پس از اجراى حکم قصاص او در مورد قتل عمد، بفرمایید نحوه وصول و مطالبه دیه مقتولِ غیر عمد، چگونه و به عهده کیست؟

جواب: در صورتى که قتل شبه عمد باشد، باید دیه از اموال او برداشته شود.

سؤال 1601 ـ اگر مسلمانى فردى از اهل کتاب تحت ذمّه را عمداً بکشد دیه دارد یا قصاص؟

جواب: قصاص ندارد; مگر این که از این حکم سوء استفاده کند و چندین مرتبه دست به این کار بزند، در این صورت قصاص خواهد شد.

سؤال 1602 ـ اگر کافر ذمّى مسلمانى را به صورت غیر عمد بکشد، دیه دارد یا قصاص؟ دیه چه مقدار است؟

جواب: دیه کامله دارد.