سؤال 694 ـ اگر موسیقى حرام، یعنى غنا، تأثیرات مخرّبى بر فرد یا جامعه مى گذارد، ویژگى آن تأثیرات منفى چگونه تشخیص داده مى شود؟

جواب: البتّه و بدون شک موسیقى حرام آثار مخرّبى دارد(1); ولى حکم، تابع بروز و ظهور آنها نیست.

سؤال 695 ـ اساساً ملاک و مناط تشخیص موسیقى حرام با چه کسانى است؟ اگر با عرف است کدام عرف، عرف مؤمنین و متشرّعین، یا عرف موسیقى دانان و آهنگسازان، یا عرف کارشناسان فرهنگى جامعه، یا عرف علما و اندیشمندان، یا عرف فقها و مفتیان؟

جواب: در این گونه موارد باید به عرف عام متدیّن مراجعه کرد که تشخیص دهند کدام آهنگ و صوت مناسب مجالس لهو و فساد است و کدام نیست. علما و فقها نیز در این گونه موارد به چنین عرفى رجوع مى کنند.

سؤال 696 ـ اگر موسیقى یک هنر مبتنى بر اصول و قواعد علمى و تاریخى است، آیا بهتر نیست کارِ کارشناسى تشخیص حکم آن با افراد دیندار موسیقى شناس قرار گیرد و مقصود از عرف، عرف مؤمنان موسیقى شناس باشد؟

جواب: تشخیص حکم با مجتهد است; ولى تشخیص موضوع مى تواند بر عهده کسانى که ذکر کردید باشد.

سؤال 697 ـ آیا بهتر نیست فقها، که نه جزء عرف محسوب مى شوند و نه جزء کارشناسان موسیقى و نه با موضوع موسیقى آشنایى دارند، درباره مصادیق موسیقى حکم ندهند؟

جواب: بسیارى از مصادیق موسیقى حرام، طورى است که همه کس آن را درک مى کند; آرى بعضى از مصادیق آن، خالى از اجمال و ابهام نیست که باید به عرف متدیّن و آگاه مراجعه شود، و ممکن است فقیه در تشخیص موضوع آن آگاهى کافى نداشته باشد; ولى تعیین حکم با فقیه است.

سؤال 698 ـ موسیقى و غنا چه تغییر و تحوّل روحى و نفسانى در انسان مى گذارد؟

جواب: غالباً سبب بیگانگى از خدا و تحریک شهوات و آلودگى به مفاسد دیگر است; ولى حکم تابع این امور نیست، همان گونه که حرمت شراب، تابع مست شدن نیست.

سؤال 699 ـ برخى، حالت طرب را تشبیه به حالت مستى کرده اند. چه دلیلى بر این تشبیه وجود دارد؟ آیا چنین حالتى را تا کنون کسى دیده است؟

جواب: از این که بسیارى از انوع غنا مانند موادّ مخدّر عمل مى کند جاى شک نیست، منتها در این جا تخدیر از طریق گوش حاصل مى شود.

سؤال 700 ـ موسیقى در صدر اسلام چه ویژگیهایى داشته است که به محض سؤال از امام معصوم(علیه السلام) و پاسخ آن حضرت که مى فرمودند: «هو الغناء» سؤال کننده قانع مى شد؟

جواب: با توجّه به این که سؤال کننده، اهل لسان بوده، جواب را به راحتى درک مى کرده است; ولى براى ما که اهل لسان عربى نیستیم، ممکن است مسأله کمى پیچیده شود که باید از طریق مراجعه به اهل عرف حل شود.

سؤال 701 ـ مبناى حرمت غنا در اسلام آیات و روایات است. در تفسیر آیات قرآن «قول زور، لهو الحدیث، قول باطل و کلام لغو» تفسیر به غنا شده که هر یک از این تعابیر مى بایست در چهارچوب شرایط زمانى و با منابع تاریخى و لغت معتبر تعریف شوند، آیا کلام لهوى و باطل، غنا به حساب مى آید، یا آهنگ و لحن لهوى و باطل غناست؟

جواب: معیار در حرمت غنا، کیفیّت آهنگ است و محتوا در آن تأثیرى ندارد. شرح این مطلب را در کتاب انوارالفقاهه، کتاب مکاسب محرّمه، نوشته ایم. تفسیر آیات مزبور نیز در آن جا آمده است. و هر آهنگ و صدایى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام مى باشد و غیر آن حلال است.

سؤال 702 ـ اگر لهو را به لهو باطل و غیر باطل و نیز غیر باطل را به عقلایى و غیر عقلایى تقسیم کنیم، موسیقى و غنا نیز انواعى خواهد داشت; تشخیص حکم هریک با چه ملاکها و معیارهایى ممکن خواهد بود؟

جواب: معیار حرمت غنا در پاسخ سؤالات بالا ذکر شد و با مراجعه به عرف متدیّن موسیقى حرام از غیر حرام شناخته مى شود.

سؤال 703 ـ دخترى 18 ساله هستم و در دوره پیش دانشگاهى مشغول به تحصیل مى باشم. در رابطه با موسیقى سنّتى و عرفانى ایران سؤالى داشتم; البتّه، آن موسیقى که انسان را از حالت عادّى خارج نکند و مناسب با مجالس عیش نباشد، سؤال من این است که آیا نواختن با این نوع آلات موسیقى حرام مى باشد؟

جواب: کلیّه صداها و آهنگهایى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود; و آلاتى که غالباً براى این گونه موسیقى ها از آن استفاده مى شود آلات حرام است، باید از آنها پرهیز کنید.

سؤال 704 ـ مجالس لهو و لعب به چه نوع مجالسى گفته مى شود؟

جواب: منظور مجالسى است که براى عیّاشى و هوسرانى و بى بندوبارى تشکیل شده است و به تعبیر دیگر به مجالسى گفته مى شود که در نزد عرف متشرّعه و متدیّن مجلس گناه محسوب شود، موسیقى هاى مناسب آن حرام است; هرچند در مجلسِ عادى نواخته شود یا به صورت فردى باشد (دقّت کنید).

سؤال 705 ـ آیا مى توان در ولادت امامان معصوم(علیهم السلام) در مسجد نوار آهنگ مذهبى غیر حرام گذاشت؟

جواب: گذاشتن آهنگ مذهبى در مساجد و حسینیّه ها مناسب نیست. از آن اجتناب کنید.

سؤال 706 ـ گذاشتن نوارهایى که موجب اذیّت همسایه ها و مردم محل شود چه حکمى دارد؟

جواب: جایز نیست و از گناه و ایذاى دیگران بایستى پرهیز کنید.

سؤال 707 ـ در حرمت خرید و فروش و استفاده از آلات موسیقى، آیا فرقى بین آلات مختصّه و مشترکه نیست؟

جواب: آرى فرق است; فقط خرید و فروش آلات مختصّه، یا آلاتى که غالباً براى حرام استفاده مى شود حرام است.

سؤال 708 ـ سرودهایى که با اشعار عرفانى نظیر مثنوى، حافظ و مانند آن به صورت غزل یا غیر آن در دستگاههاى موسیقى ایرانى (سنّتى) توسّط مرد خوانده مى شود و معمولاً آهنگ تندى ندارد، چگونه است؟

جواب: فرقى بین محتواى اشعار نیست; معیار آهنگ هایى است که در بالا به آن اشاره شد.

سؤال 709 ـ مورد سؤال بالا، توسّط خواننده زن چه حکمى دارد؟

جواب: خوانندگى زنان در برابر نامحرمان بدون اشکال حرام است; هرچند در موسیقى حرام نگنجد.

سؤال 710 ـ خرید، نگهدارى و استفاده از وسایل موسیقى مانند کمانچه، اُرگ، پیانو، ضرب و مانند آن، که معمولاً جهت موسیقى سنّتى از آن استفاده مى شود، چه حکمى دارد؟

جواب: خرید و فروش و استفاده از اسباب و آلاتى که از آنها غالباً براى موسیقى حرام استفاده مى شود حرام است.

سؤال 711 ـ یادگیرى موسیقى اعم از خوانندگى یا نوازندگى توسّط فرزندانمان (نوجوانان ـ جوانان ـ دختر یا پسر) چگونه است؟

جواب: یادگیرى نوع حرامش حرام است.

سؤال 712 ـ آیا صرف پخش برنامه یا موزیکى از صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران، مى تواند دلیل مجاز بودن آن باشد؟

جواب: پخش آهنگ از صدا و سیما، دلیل بر مجاز بودن آن نیست و خود مسئولین نیز اعتراف دارند که هنوز صدا و سیما تصفیه کامل نشده است.

سؤال 713 ـ در صورت امکان مختصراً در مورد اثر تخریبى موسیقى توضیحى بفرمایید، یا کتابهایى را در این مورد معرّفى بفرمایید؟

جواب: در تفسیر نمونه، ج 17 از صفحه 29 تا 38 مباحث مفید و جامعى در این زمینه مطرح شده است.

سؤال 714 ـ چنانچه سلامت وضعیّت روحى شخصى، در بعضى اوقات، منوط به شنیدن و یا نواختن موسیقى حرام باشد، حکم نواختن و گوش کردن شخص فوق به این نوع موسیقى چیست؟

جواب: در صورتى که واقعاً درمان منحصر به فرد باشد، اشکالى ندارد و این مسأله با مراجعه به اطّباى متخصّص روشن مى شود; ولى از وسوسه هاى نفس و شیطان بپرهیزید.

سؤال 715 ـ آیا استماع نوار خواننده هاى ترانه، که فعلاً از مواضع قبلى خود که فساد بوده، دست برداشته و توسّط وزارت ارشاد مجوّز گرفته اند، جایز است؟

جواب: باز تکرار مى کنیم: کلیّه صداها و آهنگ هایى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غیر آن حلال است و تشخیص آنها با مراجعه به اهل عرف عام خواهد بود و گرفتن مجوّز از وزارت ارشاد کافى نیست.

سؤال 716 ـ شنیدن صداى نوار ترانه که از منزل همسایگان یا در وسیله نقلیّه دیگران از قبیل تاکسى به گوش مى رسد و مجبور به استماع آن هستیم، چه حکمى دارد؟

جواب: در صورتى که عمداً گوش ندهید حرام نیست; ولى وظیفه امر به معروف و نهى از منکر را در آن جا که احتمال اثر دارد، نباید فراموش کنید.

سؤال 717 ـ با توجّه به این که انگیزه خواننده، انگیزه شنونده، شرایط مکانى (مجلس خاصّ)، شرایط زمانى (زمان مناسب)، در انتخاب لحن و کلام نقش دارد، حکم حرمت غنا متوجّه کدام ناحیه است؟

جواب: کراراً گفته ایم: کلیّه صداها و آهنگ هایى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود. و انگیزه ها و شرایط زمانى و مکانى در آن تأثیرى ندارد; مانند حرمت شرب خمر که زمانها و مکانها در آن اثر ندارد، جز در موارد اجبار قطعى.

1. شرح این مطلب را در تفسیر نمونه، جلد 17، صفحه 29 به بعد مطالعه فرمایید.