سؤال 558 ـ پدرى داراى شش پسر است، خرج و مخارجشان مشترک است و متعارف هم این است که تا وقتى که پدر اموال را بین آنها تقسیم نکند، مال پدر محسوب مى شود، حالا یکى از برادران، که کارش حفر معدن است، با چند نفر دیگر (غیر از افراد خانواده خود) به معدنى از زمین هاى عمومى دست یافته است، و پس از اخراج معدن مقدارى از آن را به فروش رسانده و پولى به دست آورده و بعد از تقسیم، این پول را به خانه مى آورد، و آن را به اسم دایى اش مدّتى در بانک مى گذارد و منافعى هم به دست مى آورد، اکنون برادران مى خواهند تشکیل خانواده بدهند، لذا پدر تمام مایملک خود را با پول مذکور (غیر از منافع بانکى) بین فرزندان تقسیم مى کند، سؤال این است که آیا نسبت به باقیمانده معدن پدر و برادران دیگر حق استفاده دارند؟ و نیز نسبت به منافع بانکى که در اموال تقسیم شده نبود، حق دارند؟
جواب: اگر معدن را به نیّت همه برادران و پدر استخراج کرده، باقیمانده آن و منافع شرعى پول، به همه تعلق مى گیرد، و اگر به نیّت شخص خودش اخراج کرده متعلّق به خودش مى باشد، و به هر نحو که بخواهد مى تواند میان فرزندان تقسیم کند، یا براى خودش نگهدارد.
سؤال 559 ـ لطفاً پیرامون معدن به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
الف) با توجّه به مالکیّت دولت اسلامى نسبت به معادن کشور، آیا کسى مى تواند خارج از ضوابط حکومت اسلامى، معدنى را مالک شود؟
ب) اگر کسى معدنى را مالک شد و یا به صورت موقّت بهره بردار آن شد، آیا مى تواند نسبت به حریم معدن ادّعایى داشته باشد؟
ج) اگر نسبت به حریم بتواند مدّعى باشد، آیا این مطلب در فرض مالکیّت او نسبت به معدن است؟ یا اعمّ از مالکیت و بهره بردارى است؟
د) اگر کسى موقّتاً بهره بردار از معدنى شد، آیا مى تواند نسبت به حریمى که فعلاً مورد نیازش نیست، مدّعى شود؟
هـ) با فرض مالکیّت دولت نسبت به معادن، و فرض وجود حریم براى معدن، ولو حریمى که سالهاى آتى احتمالاً مورد نیاز باشد، اگر همان دولتِ مالک، حریمى تصوّرى و احتمالى را به فرد ثالث (غیر از بهره بردار معدن)، واگذار قطعى نماید، آیا بهره بردار از معدن مى تواند نسبت به حریم تصوّرى و احتمالى معدن ادّعایى داشته باشد؟
و) اگر مالک معدن (یعنى دولت) هیچ گونه ادّعایى نسبت به حریم تصوّرى یا واقعى معدن نداشته باشد، آیا بهره بردار مى تواند نسبت به هر دو قسم از حریم (تصوّرى و واقعى) ادّعایى داشته باشد؟
ز) اگر بهره بردار از معدن نتواند از معدن بهره بردارى نماید; به دلیل این که مالک معدن (یعنى دولت) حریم واقعى معدن را به فرد ثالث واگذار نموده است، آیا شرعاً بهره بردار مى تواند براى فرد ثالث ایجاد مزاحمت نماید؟
ح) اگر بهره دار از معدن اقدام به انفجار نماید و این انفجار موجب تشنّج اعصابِ افراد ساکنِ در اطراف معدن شود، از نظر شرع مقدّس این نوع بهره بردارى چه حکمى دارد؟ حکم شرعى متوجّه بهره بردار است یا صادر کننده مجوّز بهره بردارى؟ اگر شدّت انفجار فرضاً موجب سقط جنینى شود، چه کسى مقصّر است؟
ط) اگر بهره بردارى از معدن موجب سلب آسایش، آرامش و آلوده نمودن محیط زیست شود، آیا شرعاً مى توان از معدن بهره بردارى کرد؟ اگر براى امور خیریّه و عام المنفعه باشد، چه حکمى دارد؟
ى) اگر کسى ادّعا کند حقّ استفاده از معدن از نظر زمانى، بر حقّ استفاده از منزل مسکونى در اطراف معدن تقدّم دارد. در این صورت کدام یک باید از حق خود صرف نظر کند؟ و یا هر یک مى تواند از حق خود استفاده کند و هیچ یک برترى بر دیگرى ندارد؟
ک) بر فرض لزوم رعایت حریم معدن، ملاک حریم واقعى است (یعنى آنچه الان مورد احتیاج است) یا حریم احتمالى، که ده ها سال آینده ـ بر فرض ادامه بهره بردارى از معدن ـ مورد نیاز خواهد بود را نیز شامل مى شود؟ (با توجّه به این که هرچه از معدن استخراج مى شود، مکان موادّ استخراجى به عنوان حریم عملیّات استخراج، مى تواند مورد استفاده قرار گیرد).
جواب: معدن، خواه در تملّک اشخاص باشد یا تملّک دولت، و واگذارى خواه به صورت تملّک باشد یا بهره بردارى، داراى حریم است، و مراد از حریم معدن، آن مقدار فضا و محلّى است که در عرف و عادت معدنچیان، براى استخراج و بارگیرى و سایر احتیاجات متعارف، مورد نیاز است.
هرگاه در قانون حکومت اسلامى حدّى براى آن معدن در نظر گرفته شده است، بر طبق آن عمل مى شود و اگر در قانون تبیین نشده، باید با مشاوره چند نفر از معدنچیان باسابقه و متدیّن، حدّ و حدود آن تعیین گردد و مطابق آن عمل شود و واگذارى این حریم به دیگران در صورتى که از طرف مسئولان بخش معدن و مطابق مقرّرات باشد، اشکالى ندارد، در غیر این صورت جایز نیست. البتّه حریم معدن، نسبت به بهره بردارى هاى ممکن در حال و آینده نزدیک، در نظر گرفته مى شود و آینده دور معیار نیست. ضمناً بهره برداران از معدن در نحوه بهره بردارى و انفجارات خود، باید طورى عمل کنند که مزاحمت و ضرر و زیانى براى همسایگان حاصل نشود.
سؤال 560 ـ قریه اى کوه بزرگى دارد، همه اهالى روستا گاو و گوسفند خود را در این کوه مى چرانند، هر قسمت از کوه به گاو و گوسفندان یک محلّه اختصاص داده شده است، حال اگر کسى در چراگاه محلّه دیگر، اشیاى معدنى مثل یاقوت، زمرّد و سایر اشیاى قیمتى پیدا کند، آیا حلال و جایز است؟
جواب: هرگاه کسانى معادنى در آن جا پیدا کنند، متعلّق به خود آنهاست.
