سؤال 134 ـ از ظاهر مسأله 673 رساله حضرتعالى این طور برداشت مى شود که بین غروب و مغرب، وقت نماز نمى باشد; یعنى نماز عصر قضا شده و هنوز وقت نماز مغرب نرسیده است، آیا این برداشت از فتواى حضرتعالى صحیح است؟

جواب: با غروب آفتاب نماز ظهر و عصر قضا مى شود; ولى احتیاط آن است که نماز مغرب و عشا را تا مغرب تأخیر بیندازد.

سؤال 135 ـ آیا هنگامى که قرص خورشید در اُفق پنهان شود، مى توان نماز مغرب را خواند و روزه را افطار کرد؟ آیا پنهان شدن قرص خورشید در افق، همان غروب آفتاب است؟

جواب: پنهان شدن قرص در اُفق همان غروب آفتاب است; ولى احتیاط آن است که نماز مغرب و افطار روزه را تا مغرب تأخیر بیندازد.

سؤال 136 ـ ملاک در طلوع و غروب آفتاب چیست؟ آیا همین که خورشید از پشت کوه دیده شد و یا این که پشت کوه رفت، طلوع و غروب محسوب مى شود؟

جواب: ملاک، طلوع و غروب از خطّ افق است نه کوه، بنابراین اگر خورشید از خطّ افق گذشته و در پشت کوه قرار گرفته، آفتاب طلوع کرده است.

سؤال 137 ـ حدود 18 سال قبل به منظور دستیابى به ساعات شرعى دقیق به راهنمایى دفتر حضرت امام خمینى(رضوان اللّه تعالى علیه)، به محضر حضرت آیت اللّه العظمى مرعشى نجفى (رضوان اللّه تعالى علیه) هدایت و با راهنماییهاى پرارج معظّم له توفیق این کار حاصل شد.

ایشان پس از اطمینان از انطباقِ کاملِ ساعاتِ شرعىِ مستخرجِ مرکزِ تقویم مؤسّسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با موازین شرعى، نسبت به صدور حکم شرعى اقدام فرمودند. اضافه مى نماید که این ساعات شرعى با ساعات شرعى استفاده شده در چندین قرن گذشته در ایران نیز بخوبى مطابقت دارد; لذا حدود 15 سال است که ساعات شرعى استخراج این مرکز، مورد استفاده امّت مسلمان ایران و جهان قرار مى گیرد و از رسانه هاى گروهى اعلام مى شود.

اخیراً مقام معظّم رهبرى(مدّظلّه) در پاسخ به استفتاى مصلاّى امام خمینى تهران، که علّت استفتا عدم امکان تشخیص دقیق لحظه طلوع فجر اعلام شده است، فرمودند: «با شروع اذان صبح اعلامى از رسانه ها روزه داران امساک کنند و حدود 5 تا 6 دقیقه بعد از آن، شروع به اداى فریضه صبح شود»، بنابراین ساعات شرعى، از جمله لحظه اذان صبح استخراج این مرکز با تغییرى حدود 8 تا 10 دقیقه از رسانه ها اعلام مى شود، این عمل رسانه ها با توجّه به این که در 15 سال گذشته ساعات شرعى استخراج این مرکز، بطور گسترده در شهر یا بخش یا روستاهاى کشور مورد استفاده قرار گرفته، مردم را در بلاتکلیفى قرار داده است، از این رو تقاضا مى شود نظر مبارک را درباره لحظه اذان صبح استخراج این مرکز و تغییرى که در رسانه ها داده شده است اعلام فرمایید.

جواب: قبل از آن که سر و صدا درباره چگونگى استخراج تقویمى که ملاک رسانه هاى گروهى بود شود، ما احساس کرده بودیم که این استخراج منطبق با وقت شرعى نماز صبح (فجر صادق) نیست، لذا خود این جانب شخصاً قبل از طلوع فجر به بیابان رفتم و ملاحظه کردم که حدود یک ربع ساعت میان اذان صبح رادیو و صبح واقعى فاصله است; یعنى اذان رادیو زودتر گفته مى شود، جمعى از آقایان مورد اعتماد در قم نیز همین کار را در وقت دیگرى انجام داده بودند و نتیجه آن نیز همین بود. بنابراین عقیده ما این است که آنچه اخیراً مورد عمل قرار گرفته، که وقت اذان صبح را حدود 10 دقیقه عقب کشیده اند، و با توجّه به این که حدود 5 دقیقه نیز اذان طول مى کشد، بعد از پایان اذان وقت نماز صبح داخل شده است و قبل از آن مشکل است.

سؤال 138 ـ شخص مکلّفى 5 دقیقه مانده به اوّل غروب شرعى مى خواهد نماز ظهر و عصر را بجا آورد، با احتساب یک دقیقه براى هر رکعت، 4 دقیقه اوّل را نماز ظهر بجا مى آورد، منتها در نماز ظهر به دلیل شکّ بین 3 و 4 احتیاج به نماز احتیاط جهت تکمیل نماز ظهر اقامه شده دارد، آیا یک دقیقه باقیمانده را نماز عصر بخواند، یا صرف نماز احتیاطى مکمّل ظهر نماید؟

جواب: نماز عصر را بجا آورد و نماز ظهر را قضا کند.

سؤال 139 ـ تعدادى از پرسنل شرکت فولاد آلیاژ ایران، براى آموزش فنى، مدّتى به کشورهاى اروپایى مى روند، در مناطق شمالى اروپا، واقع در بالاى مدار قطبى، از 26 ماه مه (5 خرداد) تا 18 ژوئیه (27 تیر) خورشید در آسمان غروب نمى کند، در 21 ژوئن در «ماپاراند» واقع در خلیج «بوتینا»، طول روز 23 ساعت و در «آکین»، در منتها الیه جنوب، 17 ساعت مى باشد. تکلیف نماز و روزه این برادران در این ایّام چیست؟

جواب: در مناطقى که خورشید غروب نمى کند، یا طول روز بسیار زیاد و خارج از متعارف مناطق مختلف دنیاست، باید بر طبق مناطق معتدله در آن فصل از سال عمل کنند; یعنى اگر در مناطق معتدله (روى همان خطّ نصف النهار) روزها در آن موقع 14 ساعت است و شبها 10 ساعت، به همان صورت نماز و روزه خود را تنظیم کنند; شرح بیشتر درباره این موضوع را در کتاب «معراج، شقّ القمر، عبادت در قطبین» نوشته ایم.

سؤال 140 ـ با وسایل پیشرفته امروزى، انسان مى تواند در یک شبانه روز چندین بار به دور کره زمین بچرخد; در این صورت وظیفه او در مورد نمازهاى پنجگانه چیست؟

جواب: هرگاه با سفینه هاى فضایى دور زمین بگردد، باید پنج نماز را در شبانه روز بجا آورد و مى تواند مقیاس را وطنش در روى زمین قرار دهد.

سؤال 141 ـ جهت معالجه به یکى از شهرهاى «آلمان»، که در 75 کیلومترى «فرانکفورت» مى باشد، رفتم. چون هوا ابرى و مه آلود بود، تشخیص طلوع و غروب آفتاب امکان نداشت، یک مسجد که مربوط به برادران اهل تسنّن ترکیه بود، پیدا نمودم. کسى جز امام مسجد در آن جا نبود. از او اوقات شرعى را سؤال کردم. ایشان تقویم دیوارى که اوقات نماز هر روز زیر آن نوشته شده بود را به من داد، مطابق آن نماز صبح و ظهر را بجا مى آوردم ولى نماز مغرب و عشا را ده دقیقه بعد از زمان تقویم انجام مى دادم، تا این که در تاریخ 13/6/76 روزنامه اطّلاعات خارج از کشور، شماره 811 بدستم رسید. اوقات شرعى که در آن قید شده بود با اوقات شرعى ترکها تفاوت فاحشى به شرح زیر داشت:

اوقات شرعى روزنامه اطّلاعات: طلوع آفتاب (45و5)، ظهر (24و12)، مغرب (24و19) (که البتّه ساعت 45و19 هم آفتاب روى دیوار مشاهده مى شد!).

و امّا اوقات شرعى ترکها: طلوع آفتاب (39و6)، ظهر (39و13)، مغرب (10و20).

از آن تاریخ نمازها را بدین شرح به جا مى آوردم: طبق روزنامه اطّلاعات نماز صبح را در ساعت 5، ظهر را در ساعت 40و13 و نماز مغرب را، با توجّه به رؤیت آفتاب، ساعت 15و20، آیا نمازهایم صحیح بوده است؟

جواب: چنانچه در آن جا، مطمئن ترین طریق شما براى وقت، همان شیوه اى بوده که عمل کرده اید عمل شما صحیح و کافى بوده است، در این گونه موارد اگر مقدارى احتیاط در تأخیر بشود، بهتر است.

سؤال 142 ـ آیا مى توان به ساعات شرعى رسانه هاى خبرى و تقویمها عمل نمود؟

جواب: چنانچه موجب اطمینان یا ظنّ قوى شود، مانعى ندارد.

سؤال 143 ـ ابتداى وقت اداى نماز نافله صبح و انتهاى آن چه زمانى است؟

جواب: وقت نافله صبح پیش از نماز صبح است، از طلوع فجر تا آشکار شدن سرخى در طرف مشرق، و مى توان آن را بعد از نماز شب بلافاصله بجا آورد.