سؤال 848 ـ در صورتى که یکى از مالکین مزرعه مشاع بدون رضایت دیگران و با مخارج خود چاهى حفر نماید، آیا این چاه ملک حافر است، یا دیگران هم در این چاه حقّى دارند؟
جواب: ملک همه است.
سؤال 849 ـ قبل از انقلاب اسلامى زمین مالک در دست کشاورز بوده و آن را کشت مى کرده است، از طرف حکومت آن زمان نَسَق زمین را به اسم آن کشاورز ثبت کرده اند، آیا این نَسَق بندى حقّى براى کشاورز ایجاد مى کند که بعد از آن قابل نقل باشد؟
جواب: چنانچه حقّ نسق در حال حیات براى زارع و بعد از ممات براى فرزندان او جزء عرف محل باشد، از قبیل شرط ضمن العقد در قراردادهاى مزارعه با زارعین محسوب مى شود و این حق براى او و فرزندانش شرعى خواهد بود.
سؤال 850 ـ کشاورزى هستم که حدود چهل سال است به صورت ارباب و رعیّتى روى زمین مالک، کشاورزى نموده ام; اکنون مالک قصد گرفتن زمین را از این جانب دارد. آیا حقیر به عنوان زارعى که حدود چهل سال روى زمین او کار کرده و زمین او را حفظ کرده و هر سال مبلغى را به عنوان حقّ ارباب به او پرداخت نموده ام، حقّى دارم؟
جواب: اگر قراردادى با او در این مورد داشته باشید، حق دارید. همچنین اگر در عرف و عادت محل این باشد که براى این گونه کارگران حقّ خاصّى قائل مى شوند و طرفین با علم و آگاهى بر این مسأله اقدام نموده اند، حق براى شما ثابت مى شود (مطابق آنچه معمول محل است) در غیر این صورت حقّى ندارید; هرچند مستحبّ است مالک زمین، ملاحظه حال شما را بنماید.
سؤال 851 ـ زمین هاى کشاورزى از قدیم الایّام بطور مزارعه در اختیار زارعین بوده و زارع هر ساله مبلغى به مالک مى پرداخته است. آیا زارع مى تواند این زمین را به مبلغى بیشتر به دیگران جهت زراعت یک ساله اجاره دهد؟
جواب: اگر صاحب زمین با مستأجر شرط مباشرت نکرده باشد، اجاره دادن آن اشکالى ندارد، ولو به زیادتر از آنچه که اجاره داده است; ولى احتیاط واجب آن است که کارى روى زمین انجام داده باشد، یا وسیله اى بر آن اضافه کند.
