سؤال 1308 ـ در بعضى از مناطق کوهستانى از قدیم الایّام سیره چنین بوده که در فصل بهار حیوانات در چراگاه کلاّ آزاد بوده اند; امّا ذخیره علف براى فصل زمستان محدود است; یعنى هر منطقه علفهاى محدوده خویش را جمع آورى مى کند. بعضى اوقات اهالى یک منطقه به حدود خود قناعت نکرده به علفهاى منطقه دیگر طمع مى کنند. آیا اهالى آن منطقه شرعاً مى توانند از علفزارهایشان جلوگیرى کنند؟
جواب: علفزارهایى که در حریم هر آبادى واقع شده تعلّق به همان آبادى دارد و مى توانند از غیر اهل آبادى جلوگیرى کنند و همچنین اگر علفزارها را تقسیم کرده و علامتگذارى کرده باشند، هر قسمت متعلّق به صاحب آن است; ولى با رضایت صاحب حق، تصرّف در آن مانعى ندارد.
سؤال 1309 ـ در حدود 60 سال قبل، زمینى مزروعى با حدود چهارگانه و سند دولتى به نام چند نفر به ثبت رسیده است، بعد از 40 سال فرزندان یکى از شرکا چشمه و زمینهاى موات واقع در خارج از محدوده موصوفه را احیا نموده اند. 18 سال پس از احیاى زمینهاى موات، فرزندان بقیّه شرکا ادّعا مى کنند که چون چشمه و زمین در منطقه اى واقع شده که تحت نام زمین مشترک است، یعنى جزء منطقه حساب مى شود ـ ولو این که خارج از محدوده زمین مشترک مزروعى است ـ آنها هم در آن زمین و چشمه احیاى شده حقّ دارند، حکم چیست؟
جواب: در صورتى که دلیل قاطعى بر این امر نداشته باشند، که آن منطقه جزء حریم زمین مشترک است، ادّعاى آنها پذیرفته نیست.
سؤال 1310 ـ منازل عدّه اى از رزمندگان در اثر ریزش کوه نابود شده است، با صلاحدید عدّه اى از مسئولین دولت جمهورى اسلامى زمینى که حدود صد سال زراعت نشده و به نام یکى از درباریان زمان طاغوت بوده بین افراد واجد شرایط تقسیم شده است، و به جاى ساختمان به آنها داده اند، آیا تملّک زمینهاى مذکور مجاز است؟
جواب: اگر زمین موات بوده است کسى مالک آن مى شود که آن را آباد کند (مثلاً خانه بسازد) و اگر سابقاً آباد بوده تعلّق به مالک سابق دارد و اجازه او لازم است; مگر این که او از طریق غصب بر آن مسلّط شده باشد و صاحب اصلى معلوم نباشد، که باید با اجازه حاکم شرع به نیازمندان داد.
سؤال 1311 ـ آیا انسان مى تواند مراتع و چراگاههاى عمومى را احیا کند؟
جواب: در حکومت اسلامى باید از مقامات مسئول اجازه گرفته شود.
سؤال 1312 ـ قطعه زمینى خریدارى و به قطعات کوچکتر تقسیم شده و کوچه اى بن بست از همین زمین براى عبور و مرور در نظر گرفته شده است، در رابطه با این کوچه سؤالات زیر مطرح است:
الف) مالکین کوچه بن بست چه کسانى هستند؟
جواب: معمولاً مالک کوچه بن بست کسى است که درِ خانه اش در آن کوچه باز شده است.
ب) کسانى که فقط دیوار خانه آنها در مجاورت کوچه بن بست مى باشد و محلّ عبورشان از جاى دیگرى است، آیا مى توانند از کوچه بن بست فوق الذکر نیز درى براى عبور و مرور باز کنند؟
جواب: نمى توانند; مگر این که عرف محل اقتضا کند.
ج) با فرض این که مالکین کوچه بن بست مذکور کسانى باشند که کوچه بن بست از زمین آنان افراز گردیده، آیا مالکان آن کوچه مى توانند پنجره هاى دیگران را به آن کوچه مسدود نمایند؟
جواب: در فرض مسأله که کوچه بن بست از ملک بعضى از مالکین گرفته شده، اختیار آن با آنهاست.
سؤال 1313 ـ آیا انسان مى تواند راه عمومى حیوانات را، که قدمت چندین ساله دارد، مسدود نماید؟
جواب: اگر شارع عام بوده (نه جادّه خصوصى) مزاحمت جایز نیست.
سؤال 1314 ـ در یک قریه یا شهر نهرى قدیمى وجود دارد که چندین سال از آب آن براى کشاورزى استفاده مى کردند; امّا الآن کسانى که در ابتداى نهر قرار دارندو آب از ملک آنها عبور مى کند به دیگران اجازه نمى دهند که از آن آب استفاده کنند، آیا این کار جایز است؟
جواب: باید طبق عرف محل عمل کنند.
سؤال 1315 ـ زید و بکر نهرى کشیدند و آب را بین خودشان تقسیم نمودند، آیا بر فرزندان آنان لازم است بر تقسیم پدران بمانند، یا مى توانند دوباره بین خود تقسیم نمایند؟
جواب: تقسیم مجدّد فقط با توافق طرفین جایز است.
سؤال 1316 ـ مالک چشمه زراعت خود را با آب همان چشمه آبیارى مى کرده و به همسایگان نیز اجازه داده که در ملکش جوى آب ایجاد نمایند، مدّت بیست و چند سال از آب چشمه زراعتشان را مشروب نموده اند، آیا اکنون مالک مذکور مى تواند همسایگان را از رفت و آمد در ملکش، جهت سرکشى و استفاده از آب چشمه، منع نماید؟
جواب: اگر سهمى از چشمه را به آنها در مقابل چیزى بخشیده نمى تواند برگردد و اگر تنها با رضایت او در این مدّت استفاده مى کرده اند، مى تواند از نظر خود برگردد.
سؤال 1317 ـ در ملک کسى چشمه اى ظاهر شده و جارى است، آیا کسى مى تواند بدون رضایت مالک ملک مذکور جهت زیاد شدن آب، چشمه مذکور را تعمیق کند؟ اگر کسى این کار را کند و آب چشمه زیاد شود، آیا براى حفر کننده حقّى ایجاد مى شود؟
جواب: چشمه متعلّق به صاحب زمین است و اگر کسى آن را توسعه دهد و آب آن زیاد شود حقّى براى او ایجاد نمى شود; مگر این که قراردادى با مالک زمین داشته باشد.
سؤال 1318 ـ یک جریان طبیعى آب از چشمه سارهاى دامنه یک کوهستان از قدیم الایّام وجود دارد، مزارع و باغاتى نیز از گذشته در اطراف مجراى آب مزبور به وجود آمده، که از همین آب مشروب مى شده است. در سالهایى که بارندگى زیاد و مقدار آب بیش از نیاز مزارع و باغات مى باشد مقدار آب زائد بر مصرف داخل در مسیل گردیده و پس از عبور از یک مسیر کوهستانى لم یزرع در فاصله 30 کیلومترى به مزرعه و روستاى دیگرى مى رسد که اهالى آن روستا، آن را بر آب قنات خویش اضافه نموده و از آن استفاده مى کنند. در سالهاى کم باران مقدار آب بیش از نیاز مصرفى مزارع بالادست نبوده و طبعاً آبى به روستاى بعدى نمى رسد و همین امر مایه نزاع بین اهالى دو روستاى مزبور شده که هنوز نیز ادامه دارد. مقرّرات فقهى موجود و اصل 49 قانون اساسى و قانون توزیع عادلانه آب، مصوّب سال 1361 مجلس شوراى اسلامى، و ماده 156 قانون مدنى، مبنى بر حقّ تقدّم مزارعى که به منبع آب نزدیکترند، ظاهراً براى رفع خصومت و قطع مایه نزاع کافى نیست. لطفاً در این موضوع به دو سؤال ذیل پاسخ فرمایید:
الف) نظر حضرتعالى در این خصوص چیست؟
جواب: چنانچه عرف محل، به تصدیق اهل اطّلاع و آگاهان آن منطقه، این بوده که آبادى هاى پایین فقط از اضافه آب، آن هم در سالهاى پرآبى، استفاده کنند باید در سالهایى که آب کم است، آب در اختیار آبادیهاى بالا قرار گیرد; ولى آبادیهاى بالا باید صرفه جویى هاى لازم را انجام بدهند تا اگر آب اضافى باشد به آبادیهاى پایین برسد.
ب) نظر شرع مقدّس در خصوص چگونگى حقّ تقدّم استفاده از آب چشمه سارهاى طبیعى که توسّط آبادیها و روستاهاى اطراف آن چشمه سارها به صورت سنّتى و بدون قرارداد مدوّن مورد بهره بردارى قرار مى گیرد و موجب اختلاف مى شود چیست؟
جواب: کسانى که قبلاً چشمه را متصرّف شده و از آن براى کشاورزى خود استفاده کرده اند مقدّمند، و اگر معلوم نباشد چه کسانى روز اوّل چشمه را متصرّف شده اند عرف محل در این موارد معیار عمل است.
