شکى نیست که انسان ها از نظر قدرت وجدان، یکسان نیستند. افراد بسیارى دیدهشده اند که به ظاهر در شرایط مساوى پرورش یافته اند (مانند: محیط زندگى، سن و مقدار معلومات) اما از نظر قدرت و ضعف وجدان متفاوتند. یعنى در برابر پیش آمدهاى گوناگونى که با وجدان ارتباط دارد، عکس العمل هاى مختلفى نشان مى دهند. 6

حقیقت این است که حکومت وجدان همانند حکومت هاى خودمان لایق و نالایق، ضعیف و قوى و با کفایت و بى کفایت دارد، از یک طرف اشخاصى هستند که از مشاهده چشم هاى گریان یک کودک یتیم یا سیلى خوردن یک مظلوم به شدت ناراحت مى شوند و اگر خودشان مرتکب یک ستم کوچکى شوند مدت ها در فکر هستند و هرگز فراموش نمى کنند. از طرف دیگر افرادى را مى شناسیم که از مشاهده جسد خونین بى گناهى که به دست جنایتکارى نقش بر زمین شده، فقط لحظات کوتاهى احساس ناراحتى کى کنند

پاره اى اوقات ـ به دلایلى که بعداً اشاره خواهد شد ـ نداى وجدان در درون وجود بعضى به قدرى ضعیف مى شود که کمتر احساس مى شود و گویا اصلا وجدانى ندارند. دست به هر جنایتى مى زنند و هرگز احساس ناراحتى هم نیم کنند!این هم قابل انکار نیست که وجدان نیز مانند بسیارى از نیروهاى درونى قابل رشد و نمو است و با تلقیت، تکرار عمل و راهنمایى علمى و عملى قوى تر و بر اثر عدم مراقبت یا تکرار عمل مخالف، ضعیف مى شود.