1ـ مى گویند که این کار با رباخوارى چه تفاوت دارد؟

در حالى که تفاوت آن با رباخوارى بسیار روشن است، رباخوار همیشه سود معینى را به طور مقطوع دریافت مى دارد در حالى که صاحبان سرمایه در «مزارعه» هرگز سود معینى را دریافت نمى دارند، بلکه گاهى ممکن است اصل پولى را که خرج کرده اند نیز از میان برود.

مثلا کشاورزى دچار آفت شود، وسائل موتورى نقض پیدا کند، و یا محصول در بازار با تقاضاى قابل ملاحظه اى روبرو نشود.

بدیهى است در چنین صورتى کشاورز نیز ضرر مى کند زیرا او کارش را از دست داده و صاحبان سرمایه نیز اموالشان را از دست داده اند (و مسأله بیمه هرگز این مشکل را حل نمى کند).

بنابراین، سرمایه گذارى در این گونه معاملات همیشه مواجه با خطر است و همین استقبال از خطر سبب شده که به هنگام سود آورى سهمى از آنرا بخود اختصاص بدهد در حالى که ربا چنین نیست.

2ـ مى گویند قبول چنین قرارداد و معامله اى جامعه دو قطبى مى سازد. و فئودالیزم را تقویت مى کند، و نظام ارباب و رعیتى را باعث مى شود.

ولى ما بارها گفته ایم باید میان «ایرادات ماهوى و اساسى» به یک قانون اشکالاتى که از بد عمل کردن ناشى مى شود فرق گذاشت، چه بسیار قوانینى که ذاتاً مفید و سازنده و پیشرواند، امّا هنگامى که بد عمل شود زیانبار و مخرّب و موجب عقب افتادگى مى شوند.

اگر قرار داد مزارعه بصورت عادلانه و صحیحى که در بالا گفته شد تنظیم شود.

علاوه بر اینکه زمینه کار را افزایش مى دهد، و عاملى براى از میان بردن بیکارى در جامعه است، سبب افزایش تولیدات کشاورزى و رسیدن جامعه به حدّ خودکفائى و بالاتر از آن مى گردد. و سرمایه هاى راکد را تبدیل به سرمایه هاى فعال مى سازد.

وظیفه حکومت اسلامى آن است که آن چنان نظارت دقیق بر این گونه قراردادها کند که نه جامعه دو قطبى به وجود آید و نه انگیزه هاى حرکت اقتصادى خاموش شود و نه رابطه صاحبان ابزار، و کشاورزان، رابطه ارباب و رعیت شود، و این موضوع کاملا عملى است.

واقعیت این است که گروهى هنگامى که سخن از مزارعه به میان مى آید به حکم تداعى معانى، فوراً بیاد وضع سابق ارباب و رعیتى و مظالم اربابان، و مظلومیّت رعایا، مى افتند، و تمام خاطرات اسف انگیز خود را روى این مفهوم مى ریزند و فکر مى کنند براستى آنچه عمل مى شده است قانون اسلامى مزارعه بوده است.

در حالى که همانگونه که گفته شد این یک نوع سو استفاده از این قانون اسلامى و مسخ و تحریف آن بوده که شکل مفید و سازنده اش را از آن گرفته و شکل مخرّب و غیر انسانى به آن داده است.