1ـ کشاورز از صورت یک کارگر ساده و مزد بگیر بیرون مى آید و در سود و سرمایه رسماً شرکت مى کند، و اگر به این واقعیّت توجّه کنیم که حکومت اسلامى مى تواند به نحوه رابطه «کار» و «سرمایه» و چگونگى تقسیم «درآمد» حاصله، نظارت داشته باشد، روشن مى شود که دست حکومت در تقویت کشاورز تا آن حد که سرمایه گذارى بیهوده و فاقد انگیزه نشود باز است، و نیز روشن مى شود که چگونه چنین معامله اى باعث استثمار کشاورز یا به وجود آمدن فئودالیزم نخواهد بود.

2ـ بسیارى از کشاورزان در سنین بالا قادر به انجام برنامه هاى کشاورزى نیستند تنها توانسته اند در طول زندگى خود زمینى را احیا و یا از دیگرى خریدارى کنند، همچنین کشاورزانى هستند که از دنیا مى روند و همسر و بچه هاى کوچک از خود به یادگار مى گذارند که قادر به زراعت زمینى که پدر روى آن کار مى کرده نمى باشند و نظیر آن، در چنین مواردى، به صاحبان این زمین ها اجازه داده شده است که آن را بصورت «مزارعه» در اختیار دیگرى بگذارند و سهمى از درآمد آن را مالک شوند و از زحمات یک عمر خود یا پدر خود نتیجه بگیرند؟ اگر او را از این کار منع کنیم ظلم فاحشى است.

3ـ بسیار مى شود افرادى که داراى فعالیتهاى دیگر اقتصادى هستند و یا همچون کارمندان ادارات یا استادان و معلمان و قضات و مانند آن خدمات مثبتى در جامعه انجام مى دهند و مى توانند با صرفه جوئى د مصرف قسمتى از درآمد خود را پس انداز کرده و در یک واحد کشاورزى سرمایه گذارى کنند، و سهم عادلانه از در آمد آنرا دریافت دارند، و با نظارت حکومت اسلامى حق بیشتر براى کشاورز و حد عادلانه لازم براى صاحبان وسائل قرار داده شود.

مجاز بودن این نوع سرمایه گذارى هم عامل مهمى است برایتوسعه کشاورزى، و هم تقلیل مصرف تأکید مى کنم ولى امر (حکومت اسلامى) باید آنچنان نظارت بر این کار کند که به استثمار کشاورزان نیانجامد.

ذکر این نکته نیز ضرورى است با توجه به اینکه روز بروز نقش سرمایه و ابزار در کشاورزى ماشینى بیشتر مى شود و نقش افراد کمتر تا آنجا که یک کشاورز مثلا با یک دستگاه کمباین هم زراعت وسیعى را درو مى کند و هم مى کبود، و هم تصفیه، و هم در کیسه کرده، سر آنرا مى دوزد، و با همین وسیله یا وسیله مشابهى تمام کارهاى مربوط به شخم و بذر افشانى را انجام مى دهد و تلمبه هاى نیرومند وظیفه آبیارى را به طور آسان انجام مى دهند.

در چنین شرایط و نظامى نادیده گرفتن نقش سرمایه گزاریهاى عظیم دلیل بر بیگانگى از واقعیتها و یا پشت کردن به رشد اقتصادى است.

اگر تنها در انتظار آن باشیم که چند نفر کشاورز که روى زمین کار مى کنند این همه وسائل را تهیه کنند انتظار بیهوده اى است و تازه صرف آن همه درآمد براى یک یا چند نفر خود نوعى تمرکز خطرناک است، و بزودى این چند کشاورز تبدیل به چند سرمایه دار بزرگ خواهند شد.