شیروانى و مجذوب علیشاه مى نویسند:(1) جنید بغدادى (رئیس مطلق تصوّف) از سرى سقطى و او از معروف کرخى خرقه طریقت پوشیده، معروف هم به قولى از حضرت رضا(علیه السلام) و به قول برخى داوود طائى و از حبیب عجمى و او از حسن بصرى و او از امیرمؤمنان على(علیه السلام).
و در مراحل السّالکین(2) مى نگارد: در کتاب صفوة الصفا سلسله شیخ صفى الدّین را به معروف و از او به داوود طائى... تا حسن بصرى مى رسانَد. حاصل همه گفته هاى این دسته همین ها بود که عرض شد.
در اینجا ناچاریم روى این دو سرسلسله طریقت مقدارى بحث کنیم. در گذشته شمّه اى از افکار و عقاید حسن بصرى را ذکر کردیم که براى تعیین ارزش او سند روشنى بود، اکنون اضافه مى کنیم که اصولا حسن بصرى در تاریخ رجال شیعه سابقه خوبى ندارد. شیخ حرّ عاملى از علماى بزرگ شیعه، در کتاب اثنى عشریه(3) از ائمّه(علیهم السلام)روایاتى را در ذم و قدح حسن بصرى نقل کرده و از کافى و احتجاج و فقیه (سه کتاب مهمّ شیعه) نقل مى کند که از ابن ابى العوجاء که رئیس «دهرى»ها و شاگرد حسن بصرى بوده پرسیدند: چرا مذهب استادت را ترک گفتى؟ جواب داد: عقیده استاد من که معلوم نبود گاهى جبرى مى شد و گاهى قدرى من گمان نمى کنم او به عقیده اى پایبند بود.
در کتاب روضات مى نویسد: حسن بصرى مى گفت پیامبر(صلى الله علیه وآله)ابوبکر را به خلافت برگزید و بر این معنى قسم یاد مى کرد. همچنین مى نویسد: عبدالقادر در غنیه عقیده حسن بصرى را در امر خلافت بر همین وجه نقل کرده است.(4)
و در رجال نجاشى مى نویسد: حسن بصرى عقیده ثابتى نداشت و به مذاق هر کس سخن مى راند.(5)
طبرسى در احتجاج مى نویسد: على(علیه السلام) بالاى منبر سخن مى گفت حسن بصرى قلم به دست گرفته بود و مى نوشت. على(علیه السلام)صدا زد: «حسن چه مى کنى؟» گفت: آثار شما را مى نویسم... حضرت فرمود: «مردم بدانید براى هر قومى سامرى است و این سامرى امّت اسلام است».
و نیز مى نویسد: حسن بصرى با کمال پررویى به على(علیه السلام)مى گفت: «من تردید نداشتم که در جنگ جمل تخلّف از لشکر عایشه کفر است». یعنى حق با او بوده و على(علیه السلام) نباید با عایشه مى جنگید.(6)
روایات در ذمّ این سرسلسله طریقت به قدرى است که حتّى مجذوب علیشاه که خود از طرفداران حسن بصرى است نتوانست انکار کند(7) و در مقام رفوکارى برآمده است.
ریاضعلى: شاید شما هر ایرادى به رجال طریقت داشته باشید ما مجبور باشیم قبول کنیم، ولى نمى توانید نسبت به معروف کرخى مهم ترین سرسلسله طریقت شیعه خرده بگیرید، زیرا او دربان حضرت رضا(علیه السلام)بوده، طریقت را از آن حضرت به ارث برده است و صوفیان ایرانى افتخار دارند که سلسله خود را به او مى رسانند. خلاصه آنکه جناب «معروف» امّ السلاسل صوفیان شیعه مذهب است... و نیز «معروف» شهید در خانه حضرت رضا بوده است.(8)

 (1). ریاض السّیاحة، ص 141 و مراحل السّالکین، ص 156.
(2). مراحل السّالکین، ص 160.
(3). اثنى عشریه، ص 257 ـ 262.
(4). روضات الجنّات، ص 208 ـ 210.
(5). همان، ص 208.
(6). طبرسى، احتجاج، ص 87.
(7). مراحل السّالکین، ص 161.
(8). نفحات جامى به نقل رجال ممقانى.