آقاى فاضل: از این عجیب تر داستانى است که در همین تذکره عطّار(1) مى خوانیم که یکى از مریدانى که سال ها خدمت بایزید مى کرد روزى گفت: اى استاد، من سى سال است شب و روز عبادت مى کنم و از حالاتى که تو مى گویى اثرى نمى بینم.
بایزید گفت: سیصد سال دیگر هم نخواهى دید!
مرید: عجب، براى چه؟
ـ براى اینکه نفست حجاب و مانع است.
ـ راه چاره دارد؟
ـ بله، امّا قبول نمى کنى.
ـ نه قربان هر چه بفرمایید مطیعم.
ـ الان مى روى سر و ریشت را مى تراشى و برهنه مى شوى و گلیمى به خود مى پیچى، توبره اى به گردن انداخته، در آن گردو مى ریزى، بچّه ها که دورت جمع شدند داد مى زنى هر که یک سیلى به من بزند یک گردو به او مى دهم; به همین حالت دور شهر مى گردى و هر جا تو را مى شناسند مى روى، علاج تو این است!
ـ سبحان اللّه این حرف ها یعنى چه؟
ـ به همین کلمه مشرک شدى، چون نفست را تقدیس کردى.
ـ مى شود راه دیگرى پیش پاى من بگذارى؟
ـ نخیر!...
ـ من که نمى توانم به این کارها راضى شوم.
ـ پس تو را نمى پذیرم.(2)
ـ (زبان حال مرید) نه شیر شتر و نه دیدار عرب.
درویش: عجب مرید کم حوصله اى! او اگر مرید صادق بود باید بداند که بایزید طبیب روح است و هر چه بفرماید او باید اجرا کند.
آقاى فاضل: شما را به وجدانتان انصاف دهید همان بایزیدى که مى گوید در قیامت پرچم من از پرچم محمّد بن عبداللّه(صلى الله علیه وآله)بلندپایه تر است.(3) به مرید بیچاره اش چه دستورى مى دهد! مى گوید: تا آخرین نفس باید براى ریختن آبروى خود بکوشى تا براثر این ریاضت، نفست ازآلودگى پاک شود.کدام دین چنین فتوایى مى دهد؟
ادیب زاده: عجب است از گروهى که هنوز هم از این خرافات دفاع کرده و بایزیدها را از مفاخر دوران مى شمارند.
آقاى فاضل: در تذکره(4) مى نویسد: بایزید سى سال سرگردان بیابان شامات بود و گرسنگى و بى خوابى مى کشید مسلّماً باید ثمره سى سال بى خوابى و گرسنگى، همان تراوشات افکار بایزید باشد که نمونه آن را شنیدیم و بعداً هم به مناسبت نمونه هاى دیگرى را خواهیم دید.

 (1). تذکرة اولیاء، ص 142.
(2). تذکره، ص 124، طبع تهران.
(3). همان، ص 112.
(4). تذکره، ص 116.