روى خوش و صورت خوش
آقاى فاضل: دنباله سخنان را نگه دارید اینجا لازم است عرایضى بکنم. در مسلک دراویش، لحن خوب و صورت خوب خصوصاً در مراسم وجد و سماع اهمّیّت فراوانى دارد. قبلا به معنى واژه هاى «وجد» و «سماع» توجه کنید. به گفته کیوان قزوینى(1) مراد از «وجد» خواندن اشعار است تا آنکه از خود بى خود شود و نعره ها بزند و «سماع» آن است که در این وقت رقص و عربده کند از لاف ها و عشق به هم رساندن و از بى اختیارى همدیگر را بوسیدن و اقلّ سماع، دست افشاندن و سر چرخاندن است و اشد و اکثرش غش کردن و افتادن است، یا بر دوش هم جستن و سوار شدن و سوار کردن و با دندان گوشت تن آن دیگر را گزیدن.
و بنا به نوشته تاریخ تصوّف(2) موسیقى و آواز خواندن و رقص، همه تحت عنوان سماع درمى آید. شاید باور نکنید که این مراسم جزءِ آداب تصوّف است، ولى براى اینکه بدانید این مراسم جزءِ محافل دراویش و فقراست از کتاب هاى معروف خودشان شواهدى مى آوریم:
در مقدّمه نفحات(3) مى نویسد: در قرن چهارم در ممالک اسلامى، خصوصاً ایران، خانقاه هاى بسیارى برپا بود و از مراسم خانقاه ها در آن قرن، سماع اغانى صوفیانه و عاشقانه و پایکوبى و دست افشانى بود. و نیز مى نگارد(4) که در قرن هفتم و هشتم دو مکتب بزرگ در تصوّف اسلامى ایرانى به وجود آمد: یکى مکتب سهروردى و دیگرى مکتب مولوى که سراسر وجد و سماع و قول و ترانه بود.
مولوى گوید:(5)
پس غذاى عاشقان باشد سماع *** که در او باشد خیال اجتماع
قوّتى گیرد خیالات ضمیر *** بلکه صورت گیرد از بانک صفیر
 
شیخ روزبهان که از سلسله جنبانان آنهاست، در کتاب الانوار فى کشف الاسرار(6) گفته: خواننده باید خوبروى باشد که عارفان در مجمع سماع براى ترویج قلوب به سه چیز محتاجند: روائح طیّبه، وجه صبیح، صوت ملیح.
تا به گفته شاعر:
آواز خوش از کام و دهان و لب شیرین *** گر نغمه کند ور نکند دل بفریبد
آرى وقتى روزبهان که به گفته جامى «رهبر عشّاق و سلطان عرفا» است بگوید صوت خوش و روى خوش و بوى خوش، دل عارف را صفا و جلا مى دهد، بقیّه اش را خودتان حساب کنید ـ یک بار دیگر این سه کلمه را تکرار کنید... .

 (1). استوارنامه، ص 209.
(2). تاریخ تصوّف، ج 3، ص 388.
(3). نفحات الانس، ص 134.
(4). همان، ص 135.
(5). مثنوى، ص 342.
(6). نقل از نفحات، ص 256.