آقاى فاضل: یکى دیگر از دعاوى صوفیان کشف است. مى گویند ما با عالم غیب رابطه داریم و حقایق را هم از این راه به دست آورده ایم. باز در اینجا فرصت به ما اجازه نمى دهد به بحث «کشف» بپردازیم، زیرا وقت بیشتر و مناسب ترى مى خواهد، ولى اجمالاً مى گوییم همین ادّعایى که صوفیان کردند و گفتند حقایقى که به دست آورده ایم از راه کشف است، ارزش کشف را اجمالا به ما نشان مى دهد.(1)
ما منکر نیستیم که ممکن است برخى بندگان وارسته خدا بر اثر روابط روشنى که با خدا دارند دریچه اى از عالم مافوق طبیعت به رویشان باز شود و از این راه به مجهولاتى پى ببرند، زیرا: اَلعِلمُ نُورٌ یَقذِفُهُ اللّهُ فی قَلبِ مَن یَشاءُ. اراده الهى است که بر قلب تاریک انسان نور هدایت و فهم و دانش بگسترد. تا اینجا از نظر کبراى مطلب جاى تردید براى کسى نیست و ما هم به طور کلّى روى این مطلب بحث نداریم فقط در اینجا این نکته باید ذکر شود که ادّعاى صوفیان که گفتند معارف و حقایقى که ما در دست داریم از راه کشف یعنى اطّلاع غیبى به دست آورده ایم، با این اطلاق مطلبى غیر قابل قبول است، زیرا چنانکه دیدیم بسیارى از عقاید و رسوم تصوّف صراحتاً بر خلاف معارف مسلّم آسمانى بود، پس این کدام مبدأ غیبى بوده که این معارف را به قلب آقایان رسانده است؟
وانگهى صرف اطّلاع از برخى امور پنهانى ملاک فضیلت نتواند بود، چه آنکه بسیارى از مرتاضان هندى از راه ریاضات نامشروع از امور پنهانى آگاه مى شوند، قرآن هم اطّلاع از برخى امور پنهانى را از الهامات شیاطین برشمرده مى فرماید: (وَإِنَّ الشَّیْطَانَ لَیُوحُونَ إِلَى أَولِیَائِهِمْ)(2). در کتاب اثنى عشریه(3) نقل مى کند که مردى شیطان را سجده مى کرد و او کارهاى غیر عادى برایش انجام مى داد. از اینها گذشته، از کشفیّات صوفیان براى ما چیزها نقل مى شود که ارزش کشفیّات آنان را بهتر هویدا مى کند. مثلا محى الدّین برخى ارباب کشف (رجبیّون) را معرّفى مى کند که اینها در عالم مکاشفه، شیعه (و به قول او رافضى ها) را به شکل خوک مى بینند.(4)
مى گویند(5) غزالى درس و بحث را کنار گذاشت و به ریاضت پرداخت، آن گاه از راه کشف دریافت که مذهب امامیه باطل و ابوبکر از على(علیه السلام) افضل است.
ادیب زاده: من که اسم اینها را کشک و پشم مى گذارم نه کشف و شهود. صداى بلند خنده فضاى اتاق را پر کرد، مجذوب و ریاضعلى هم که کم کم ارزش کشفیّات را درمى یابند، تبسّمى بر لب دارند.

 (1). به کتاب جلوه حق مراجعه شود.
(2). سوره انعام، آیه 121 .
(3). اثنى عشریه، ص 133.
(4). فتوحات، ج 2، ص 11.
(5). اثنى عشریه.