همان گونه که قبلاً گفتیم مشهور بین فقهاى ما جواز سفر در ماه مبارک رمضان است. براى این نظریّه به روایات متعدّدى ـ که دلالت بر جواز مشایعت دوست و رفیق مسافر (که یک کار مستحبّى است) یا مشایعت مسافر کربلا و مانند آن دارد ـ مى توان استناد جست، این روایات بر دو گونه است :
اوّل : روایاتى که به طور مطلق دلالت بر جواز سفر در رمضان دارد.
دوّم : روایاتى که مسافرت راحتّى براى امور مستحبّى تجویز مى کند. به این روایات توجّه کنید.
1 ـ محمّد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) چنین نقل مى کند :
اِنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ یُعْرَضُ لَهُ السَّفَرُ فی شَهْرِ رَمَضانَ وَهُوَ مُقیمٌ وَقَدْ مَضى مِنْهُ اَیَّامٌ، فَقالَ : لابَأْسَ بِاَنْ یُسافِرَ وَیُفْطِرَ وَلا یَصُوَم.
این روایت، روشنترین حدیث این بحث از جهت سند و دلالت مى باشد; سند آن معتبر و دلالتش مطلق و عام است.
2 ـ «حلبى» در روایت صحیحى به نقل از امام صادق (علیه السلام)مى گوید :
سَألْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَدْخُلُ شَهْرَ رَمَضانَ وَهُوَ مُقیمٌ لا یُریدُ بَراحاً ثُمَّ یَبْدُو لَهُ بَعْدَ ما یَدْخُلُ شَهْرُ رَمَضانَ اَنْ یُسافِرَ فَسَکَتَ، فَسَأَلْتُهُ غَیْرَ مَرَّة، فَقالَ : یُقیمُ أَفْضَلُ إلاَّ أنْ تَکُونَ لَهُ حاجَةٌ لابُدَّ لَهُ مِنَ الْخُرُوجِ فیها أوْ یَتَخَّوفَ عَلَى مالِهِ. ورواه الکلینی، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن حمّاد، عن الحلبی، مثله.
این روایت دو سند دارد. یک سند آن را مرحوم «صدوق» در «من لا یحضره الفقیه» نقل کرده، وسند دیگر را مرحوم «کلینى» در «کافى» آورده، و هر دو سند صحیح است. بنابراین، روایت مذکور از نظر سند معتبر است.
وامّا از نظر دلالت، روایت معناى وسیعى دارد. وبعید نیست که حتّى شامل کسى که به قصد فرار از روزه مسافرت مى کند نیز بشود; زیرا جمله «لایرید براحاً» بدین معناست که تصمیمى براى سفر نداشت، سپس تصمیم به مسافرت گرفت; نه این که کارى یا عذرى برایش حاصل شده باشد.
بنابراین، روایتِ صحیحِ فوق دلالتش بر جواز سفر در ماه مبارک رمضان روشن است.
آرى، باید اذعان کرد که این حدیث چنین سفرى را مکروه مى شمرد. علاوه بر این، مى توان به قرینه ى این روایت، سایر احادیثى که سفر در ماه مبارک را نهى مى کند، حمل بر کراهت نمود.
3 ـ على بن ابى حمزه از ابو بصیر نقل مى کند که او گفت :
سَأَلْتُ أبا عَبْدِاللهِ (علیه السلام) عَنِ الخُرُوجِ إذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ، فَقالَ : لا، إلاَّ فِیما أُخْبِرُکَ بِهِ : خُرُوجٌ إلى مَکَّةَ أوْ غَزْوٌ فی سَبیلِ اللهِ، أوْ مالٌ تَخافُ هَلاکَهُ أوْ أخٌ تَخافُ هَلاکَهُ وَاَنَّهُ لَیْسَ أخاً مِنَ الاْبِ وَالاُْمّ».
این روایت به خاطر وجود على بن ابى حمزه بطائنى در سند آن، ضعیف است. امّا از جهت دلالت، هر چند ابتداى روایت توهّم نهى از سفر را دارد، ولى با توجّه به ذیل آن، که سفر حج را استثنا مى کند، و «حج» در این روایت مطلق است و شامل حجّ واجب و مستحب هر دو مى شود، معلوم مى گردد که آن نهى، نهى تحریمى نیست; بلکه به معناى کراهت است. بنابراین، حدیث فوق نیز دلالت بر جواز سفر در ماه مبارک دارد; هر چند آن را مکروه مى شمرد.
4 ـ مرحوم صدوق در کتاب «مقنع» مى گوید :
سُئِلَ أبوُ عَبْدِاللهِ (علیه السلام)عَنِ الرَّجُلِ یَخْرُجُ یُشَیِّعُ أخاهُ مَسیرَةَ یَوْمَیْنِ أوْ ثَلاثَةً فَقالَ : إنْ کانَ فی شَهْرِ رَمَضانَ فَلْیُفْطِرْ، قُلْتُ : أیُّهُما أفْضَلُ یَصُومُ أوْ یُشَیِّعُهُ ؟ قالَ : یُشَیِّعُهُ، إنَّ اللهَ قَدْ وَضَعَ عَنْهُ الصَّوْمَ إذا شَیَّعَهُ».
بدرقه و تشییع برادر مؤمن از مستحبّات است، ولى در عین حال امام معصوم (علیه السلام) سفر براى این کار را در ماه مبارک رمضان مجاز مى داند، بلکه آن را ترجیح مى دهد.
روشن است که اگر سفر در این ماه جایز نبود، آن را براى یک امر مستحب مجاز نمى شمردند. بنابراین، روایت فوق نیز دلالت بر جواز سفر در ماه مبارک رمضان مى کند.
