قطع نظر از سایر ادلّه، آیا مقتضاى قواعد جواز مسافرت است; یا مسافرت در ماه مبارک رمضان طبق قاعده جایز نیست ؟
مقتضاى قاعده اوّلیّه، جواز مسافرت است. چون شارع مقدّس فرموده : (فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَریضاً أوْ عَلى سَفَر فَعِدَّةٌ مِنْ أیّام اُخَرَ)معناى آیه شریفه این است که مسلمانان بر دو دسته اند : عدّه اى در ماه رمضان حاضر هستند، و برخى نیز مسافر; آنها که مسافرند روزه بر آنها واجب نیست; بلکه باید قضاى آن را در ماههاى دیگر به جاى آورند. مقتضاى این تقسیم بندى دوگانه جواز مسافرت است. بنابراین، مقتضاى قاعده مستفاد از آیه شریفه، جواز مسافرت در ماه مبارک است.
ولى روایاتى داریم که سفر در ماه مبارک را نهى کرده، و آن را تنها در حال ضرورت اجازه مى دهد. به این روایات توجّه کنید :
1 ـ وفی الخصال باسناده عن على (علیه السلام) فی حدیث الأربعمأة قالَ : لَیْسَ لِلْعَبْدِ اَنْ یَخْرُجَ إلى سَفَر إذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ، لِقَوْلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ : (فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ) این روایت ظاهراً از مسافرت در ایّام ماه مبارک نهى مى کند.
2 ـ على بن اسباط در روایت مرسله اى از امام صادق (علیه السلام)چنین نقل مى کند :
قالَ : إذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ فَلِلّهِ فیهِ شَرْطٌ، قالَ اللهُ تَعالى : (فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ) فَلَیْسَ لِلرَّجُلِ إذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ اَنْ یَخْرُجَ إلاَّ فی حَجٍّ أوْ فی عُمْرَة أوْ مال یَخافُ تَلَفَهُ أوْ أخ یَخافُ هَلاکَهُ، وَلَیْسَ لَهُ أنْ یَخْرُجَ فی إتْلافِ مالِ أخیه، فَإذا مَضَتْ لَیْلَةُ ثَلاثِ وَعِشْرینَ فَلْیَخْرُجْ حَیْثُ شاءَ.
این حدیث نیز سفر در ماه مبارک رمضان را نهى مى کند.
در هر دو حدیث به آیه شریفه 185 سوره بقره استدلال شده، بدین جهت لازم است بحث مختصرى پیرامون آن داشته باشیم.
مضمون آیه این است : «کسانى که حاضر هستند باید روزه بگیرند، و کسانى که در سفر هستند روزه نگیرند» امّا دلالت ندارد که باید همه حاضر باشند، و هیچ کس حقّ مسافرت در ماه رمضان ندارد.
به عبارت دیگر گویى فرموده است : «الحاضر یصوم والمسافر لا یصوم» اگر به این عبارت گفته بود، آیا هیچ دلالتى بر حرمت سفر در ماه رمضان داشت ؟ !
و به تعبیر دیگر، حکم در این آیه شریفه، که همان روزه گرفتن است، معلّق بر وصف حضور در وطن است. تا زمانى که این عنوان حاصل است، انجام آن حکم هم واجب است، ولى هنگامى که این وصف تغییر کرد، و انسان به سفر رفت، حکم نیز تغییر مى کند، و بر ما لازم نیست که دائماً وصف حضور را حفظ کنیم، تا حکم وجوب روزه لازم الاجرا باشد.
نتیجه این که از این آیه شریفه، وجوب اقامه (وترک سفر) در ماه رمضان فهمیده نمى شود.
مگر این که گفته شود : مفهوم آیه این است که هر کس آغاز ماه مبارک را در حضر درک کند، باید تمام ماه را روزه بگیرد; یعنى توقّف کند و به سفر نرود. ولى این تفسیر خالى از تأمّل نیست.
امّا در مورد معناى روایات مذکور، اگر سند آن دو روایت معتبر باشد ـ که سند یکى از آن دو معتبر است ـ باید گفت نوعى استدلال به بطون آیات قرآن است. و در این صورت، ممنوعیّت سفر در ماه مبارک رمضان را باید بپذیریم (البتّه با قطع نظر از دلایل آینده).
