در این قسم از حیله ها نیز به دو مثال زیر به عنوان نمونه بسنده مى کنیم :
1 ـ حیله معروف یهودیان، که در سوره اعراف، ضمن آیات 162 تا 166 به طور مشروح بیان شده، وخلاصه آن چنین است :
خداوند بنى اسرائیل را از صید ماهى در روز شنبه ممنوع کرد. از قضا در این روز ماهیان بیشترى بر روى آب ظاهر مى شد ! یهودیان به فکر حیله افتادند، از جمله حوضچه هایى در کنار ساحل ساختند، و راه آبى به سوى دریا باز کردند. صبح هنگام راه ورودى آب را باز مى کردند، آب و ماهى داخل حوضچه ها مى شد، و شب راه را مى بستند، تا ماهیان خارج نشوند، سپس در روز یک شنبه ماهیهاى مذکور را صید مى کردند و مى گفتند :
«ما مخالفت فرمان خدا نکرده، و روز شنبه از آب ماهى نگرفته ایم !».
این حیله منفى و مذموم است; زیرا خداوند یهودیان را به خاطر آن مجازات شدید نمود.
2 ـ شیخ طوسى(رضی الله عنه) همچون سایر فقهاى امامیّه، در انتهاى کتاب طلاق مبسوط، بحث مشروحى پیرامون حیله هاى شرعى دارد، که به زودى کلام ایشان را ذکر خواهیم کرد. از جمله حیله هاى منفى، که ایشان از ابو حنیفه نقل کرده، حیله زیر است :
«زنى نزد ابو حنیفه آمد و گفت : از شوهرم ناراحت هستم، از وى خوشم نمى آید، مى خواهم از او جدا شوم، ولى او مرا طلاق نمى دهد. آیا راهى براى جدایى از او وجود دارد ؟
ابوحنیفه گفت : راهش این است که تو مرتد شوى، و از اسلام خارج گردى ! زیرا زن اگر مرتد شود، عقد ازدواجش باطل مى شود،
واگر هنوز آمیزش نکرده باشند، بلا فاصله مى تواند به اسلام برگردد و با دیگرى ازدواج کند، و اگر آمیزش کرده باشند، صبر مى کند پس از پایان یافتن عدّه به اسلام باز مى گردد، سپس با شخص مورد نظرش ازدواج مى کند !».
این حیله، منفى و مذموم، و حقیقتاً حیله زشتى است، و در واقع شبیه حیله اى است که از بعضى از مسیحیان نقل مى کنند : «آنها طلاق را جایز نمى دانند، بدین جهت براى زنانى که قصد جدایى از شوهرانشان را دارند، تنها یک راه وجود دارد، و آن ارتکاب زناست ! چون معتقدند زن شوهردار اگر زنا کند، از شوهرش جدا مى شود !».
هر دو حیله، منفى و مذموم، بلکه از زشت ترین حیله ها است. البتّه حیله هاى مثبت و منفى منحصر به موارد مذکور نیست; بلکه برخى از فقهاى عامّه بیش از سى صد حیله، در مباحث مختلف فقه ذکر کرده اند.
