این مسأله از مسائل مستحدثه و جدید است، و اثرى از آن در کلمات فقهاى پیشین دیده نمى شود. بدین جهت در این جا مطلبى از فقها نمى آوریم و به سراغ دلیل مسأله مى رویم، تا از ادلّه عامّه حکم مسأله را روشن سازیم.
مسأله فوق از قبیل شبهات حکمیّه تحریمیّه است، که اصالة البرائة در آن جارى است، زیرا اوّلاً شک داریم که آیا این کار حرام است، یا جایز ؟ پس شبهه تحریمیّه است. و ثانیاً شک در حکم مسأله است، نه در موضوع آن، بنابراین شبهه حکمیّه است، نه موضوعیّه; و در علم اصول ثابت است که در شبهات حکمیّه تحریمیّه، اصل برائت جارى است.
و به عبارت دیگر «رُفِعَ عَنْ اُمَّتی ... ما لا یَعْلَمُونَ» و «اَلنّاسُ فی سِعَةِ ما لَمْ یَعْلَمُوا» و امثال آن، شامل بحث ما مى شود، و همان گونه که در علم اصول ثابت کرده ایم حدیث «رفع» شامل احکام تکلیفیّه نیز مى گردد، و اختصاص به احکام وضعى ندارد.
نتیجه این که دلیلى بر عدم جواز خوردن قرصهاى جلوگیرى از عادت ماهیانه نداریم.
آرى، اگر مصرف این قرصها ضرر عمده اى (نه ضررهاى جزئى)
داشته باشد جایز نیست، همان گونه که اگر سیگار و مانند آن هم ضرر عمده داشته باشد (که دارد) و به نظر اهل خبره ضرر عمده آن ثابت شود (که شده است) مصرف آن نیز غیر مشروع است ودلیل این استثنا حکم عقل است. عقل هر انسانى حکم مى کند که استفاده از چیزهایى که ضرر عمده دارد جایز نیست، و هر آن چه که مورد حکم عقل سلیم قرار گیرد، شرع نیز بدان حکم مى کند.
دلیل دیگرى که مى توان بر این استثنا اقامه کرد، «قاعده لا ضرر» است. طبق این قاعده اگر قرص جلوگیرى ضرر عمده اى داشته باشد، خوردن آن حرام است.
سؤال : آیا قاعده لا ضرر مختصّ احکام و ضعى نیست ؟ یا احکام تکلیفى را نیز شامل مى شود ؟
جواب : اتّفاقاً مورد حدیث لا ضرر حکم تکلیفى است، زیرا پیامبر به ثمرة بن جندب فرمود : «اجازه ورود بخواه، سپس داخل منزل آن مرد انصارى شو»، یعنى دخول تو بدون اذن صاحبخانه حرام است. بنابراین، لا ضرر شامل احکام تکلیفیّه مى شود; زیرا شأن ورود آن را نمى توان خارج ساخت.
آرى استدلال به این قاعده در این جا اشکال دیگرى دارد، و آن این که قاعده مذکور براى مواردى است که إضرار به غیر مطرح باشد.
امّا در مورد بحث، که اضرار به خویشتن مطرح مى باشد، بعید است قاعده نسبت به آن شمول داشته باشد.
مرحوم شیخ انصارى (رحمه الله) در مکاسب حدیثى نقل مى کند که از خوردن خاک نهى کرده است. در روایت استدلال شده که چون خوردن خاک ضرر دارد، و حرام است. این حدیث مناسب بحث ماست.
نتیجه این که خوردن قرصهاى جلوگیرى اگر ضرر عمده اى نداشته باشد شرعاً اشکالى ندارد، و اگر ضرر عمده اى داشته باشد حرام است، و اهل خبره مى گویند : «اگر به مقدار کم مصرف شود، ضرر مهمّى نخواهد داشت».
سؤال : آیا تحقیق از ضررهاى احتمالى قرصها لازم است؟
پاسخ : جستجو لازم نیست; مگر در جایى که احتمال قابل ملاحظه اى وجود داشته باشد .
سؤال : آیا این کار تغییر (ما خَلَقَ اللهُ) که در قرآن نکوهش شده، نیست؟
پاسخ : اگر تغییر ما خلق الله را به این وسعت بگیریم، گرفتن ناخن، کوتاه کردن موهاى سروصورت، برطرف کردن موهاى زاید صورت زنان، از بین بردن موهاى زاید بدن، کشیدن دندان فاسد و مانند آن، همه اینها، تغییر ما خلق الله خواهد بود ! هیچ کس چنین معنایى براى تغییر ما خلق الله قائل نشده است. منظور از تغییر «ما خلق الله» تغییر فطرت توحید و تبدیل آن به شرک است; که در تفاسیر و روایات اسلامى آمده است.
