سؤال 1ـ ملاک اصلى تعزیرات در حکومت اسلامى چیست؟ آیا غیر از شلاّق و حبس، تعزیرات دیگرى نیز وجود دارد؟

جواب: هرگونه تخلّف از وظایف شرع، و ارتکاب گناهان کبیره تعزیر دارد، و تعزیر منحصر به شلاّق یا زندان نیست; بلکه از اندرزهاى دوستانه، که سبب ترک عمل گردد، شروع مى شود، تا محرومیّت موقّت از بعضى حقوق اجتماعى و جریمه مالى و مانند آن. (و این اشتباه بزرگى است که تعزیرات را منحصر به آن دو بدانیم.)

سؤال 2ـ اگر در مجازاتهاى منصوص، شخص دیگرى غیر از مجرم نیز زیان ببیند، طبعاً از اصل قرآنى «وَ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرى»(1) خارج است; مثل قصاص قاتل که فرزندانش نیز زیان مى بینند. امّا در مواردى که نصّ صریح در مورد مشروعیّت آن نیست، مثل زندانى کردن مجرم، که عائله اش به شدّت متضرّر مى شوند در حالى که مرتکب جرمى نشده اند، در چنین مواردى اصل قرآنى مورد اشاره چگونه توجیه مى شود؟

جواب: حبس یکى از انواع تعزیر است، و تعزیر در موارد مقرّره امکان دارد باعث ضرر و زیان به دیگران گردد; خواه به صورت شلاّق باشد، یا جریمه نقدى، یا جریمه مالى، و این امور مانع از تعزیرات نمى شود، وگرنه باید غالب تعزیرات تعطیل شود; چرا که مقدارى از زیانهایش به دیگران هم مى رسد. (در اینجا باید از بیت المال به محرومان کمک کرد).

سؤال 3ـ خانمى با آرایش زننده و حالت بد حجابى در معابر عمومى ظاهر شده، و او را دستگیر کرده اند. لطفاً بفرمایید:

الف) آیا مى شود به عنوان تعزیر سر او را تراشید؟

ب) اگر مردى مرتکب فعل حرام مستوجب تعزیر گردد، آیا مى توان به عنوان تعزیر (و علاوه بر شلاّق) سر او را نیز تراشید؟

جواب: تراشیدن سر مطلقاً (نه در مردان و نه در زنان) جزء تعزیرات نیست، باید روش دیگرى در این گونه موارد براى تعزیر، نظیر جریمه نقدى، و... انتخاب کرد. البتّه در زندانها گاه براى ملاحظه مسائل امنیّتى سر متّهمین را مى تراشند، و این مربوط به عناوین ثانویّه است. (نه تعزیرات)

سؤال 4ـ در خصوص انواع تعزیر بفرمایید:

الف) آیا تعزیر مالى منحصر به جزاى نقدى است، یا انواع دیگرى هم دارد؟

ب) آیا مواردى چون «محرومیّت از بیت المال» یا «ممنوعیّت شغلى» که در صدر اسلام نیز در مواردى مطرح شده، تعزیر مالى محسوب مى شود، یا نوع دیگرى از تعزیر به حساب مى آید؟

 جواب: اصولا تعزیر هرگونه عملى است که اثر بازدارنده در مجرم و دیگران داشته باشد; خواه نام تعزیر مالى بر آن گذاشته شود، یا نه.

سؤال 5ـ آیا در مجازات تعزیرى مى توان تا حدّ اعدام پیش رفت، و فرد را به عنوان تعزیر اعدام نمود؟

جواب: در مجازات تعزیرى اعدام نیست. (اعدام در مورد قصاص و بعضى از حدود است.)

سؤال 6ـ در خصوص تعزیر، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:

الف) آیا تعزیر عنوان مستقلّى براى مجازات است، یا از اقسام حد محسوب مى شود؟

ب) آیا تعزیر منحصر به مجازات بدنى است، یا مطلق تأدیب اعمّ از هشدار، تهدید، توبیخ، تبعید، حبس، شلاّق، جزاى نقدى، ممانعت از کسب و کار، منع از برخى از حقوق اجتماعى، مصادره اموال، و مانند آن را نیز شامل مى شود؟

ج) با توجّه به این که برخى از فقها در تعریف تعزیر گفته اند. «التعزیر عقوبة لاتقدیر لها باصل الشرع» آیا مواردى که براى آن در شرع مقدّس مجازات معیّنى در نظر گرفته شده، از باب بیان یکى از مصادیق است، یا استثنایى بر تعریف تعزیر محسوب مى شود؟

د: آیا هدف از تعزیر، زدن و تعذیب است، یا مطلق تأدیب؟

جواب الف تا آخر: «حدّ» دو معنى دارد; «حدّ» به معناى عام، که شامل هر نوع مجازات حتّى تعزیر هم مى شود، و «حدّ» به معنى خاص که نقطه مقابل تعزیر است، و همان گونه که نوشته اید تعزیر أشکال و انواع مختلفى دارد، و هدف از آن باز داشتن از گناه است; همان گونه که در معنى لغوى تعزیر آمده است: «التعزیر هو المنع»، و در مواردى که مقدار معیّنى براى تعزیر ذکر شده، از قبیل بیان مصداق است.

سؤال 7ـ پاسخ سؤالات زیر مورد نیاز است:

1ـ آیا تازیانه را مى توان به حبس در زمان معیّن، یا جزاى نقدى تبدیل کرد؟

جواب: تبدیل در تعزیرات در هر حال اشکال ندارد، ولى در حدود جایز نیست; مگر این که مفسده مهمّى داشته باشد.

2ـ آیا تعزیر مالى مشروعیّت دارد؟

جواب: آرى یکى از انواع تعزیرات، تعزیر مالى است.

3ـ در مواردى که قاضى به عنوان مجازات، مقدارى از مال مجرم را مى گیرد، آیا از ابتدا آن را براى مصارف عامّه به بیت المال مى سپارد؟ یا چون تعزیر براى تنبیه مجرم است، به منظور متنبّه شدن وى مال را براى مدّتى توقیف مى نماید، تا در صورت توبه آن را به او برگرداند، و در صورت یأس از توبه، آن را در مواردى که مصلحت باشد، مصرف نماید؟

جواب: اگر تعزیر به صورت تملّک مالى باشد، به بیت المال تحویل مى شود، و اگر به صورت توقیف بخشى از اموال باشد، باید نگهدارى شود تا وضع مجرم روشن گردد.

سؤال 8ـ پرسش هایى درباره «آزادى مشروط» و «حبس تعلیقى» مطرح است. مستدعى است فتواى مبارک را بیان فرمایید:

الف) آیا آزادى مشروط در مورد شخص محکوم به حبس، که در زندان به سر مى برد، جایز است؟

جواب: در صورتى که حاکم شرع صلاح بداند مانعى ندارد.

ب) آیا جواز یا عدم جواز آزادى مشروط در مواردى که حبس به عنوان «حدّ» شرعى باشد، یا به عنوان تعزیر تفاوت دارد؟

جواب: این کار در مورد حد جایز نیست.

ج) آیا حکم به حبس تعلیقى جایز است؟

جواب: در مورد تعزیر مانعى ندارد.

1. سوره انعام، آیه 164.