در برخى از روایات، جریمه نقدى نوعى تعزیر شمرده شده است. به این روایات توجّه کنید:

7ـ پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در مورد کسى که مقدار کمى میوه دزدیده، و آن را مصرف کرده بود چنین قضاوت فرمود:

«فَیُعَزَّرُ وَ یُغْرَمُ قیمَتَهُ مَرَّتَیْنِ(1);

چنین شخصى تعزیر مى شود، و دو برابر قیمت میوه هایى که دزدیده از وى گرفته مى شود.»

سؤال: چرا دو برابر قیمت میوه ها؟

پاسخ: نیمى از آن ارزش خود میوه هاست، که به صاحبش بازگردانده مى شود، و نیم دیگر تعزیر مالى است، که تعلّق به بیت المال دارد.

8ـ مسعدة بن صدقة از امام صادق(علیه السلام)، از پدر بزرگوارش، از پدرانش، از حضرت على(علیه السلام) چنین نقل مى کند:

«مَنْ قالَ لِصاحِبِه: لا أَبَ لَکَ وَ لا اُمَّ لَکَ فَلْیَتَصَدَّقْ بِشَىْء، وَ مَنْ قالَ: لا وَ اَبى، فَلْیَقُلْ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ فَاِنَّها کَفّارَةٌ لِقَوْلِه(2);

کسى که به دوستش بگوید: «اى بى پدر و مادر» باید چیزى به عنوان صدقه به فقیر بدهد، و کسى که بگوید: «به جان پدرم قسم که فلان کار را انجام نداده ام» باید بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله» و همین جمله کفّاره سخن او محسوب مى شود.»

این روایت هر چند از نظر سند به خاطر وجود مسعدة بن صدقه ضعیف است، ولى از این جهت مشکلى ایجاد نمى شود، زیرا روایات مورد بحث متضافر است، و با تضافر روایات نیازى به بررسى اسناد آن نیست.

سؤال: آیا صدقه دادن که در روایت مطرح شده، از باب تعزیر و مصداقى از مصادیق آن محسوب مى شود، یا نوعى کفّاره است، همانند کفّاره تأخیر قضاى روزه ماه رمضان؟ مخصوصاً با توجّه به این که تعزیر به دست حاکم شرع است، و باید زیر نظر او انجام پذیرد، نه این که مجرم خود مجرى آن باشد.

پاسخ: آنچه از قسمت آخر روایت استفاده مى شود، که تصریح به کفّاره کرده، نشان مى دهد که صدر روایت نیز نوعى کفّاره محسوب مى شود، نه تعزیر. در این صورت روایت مذکور ربطى به بحث ما ندارد. مگر این که گفته شود کفّارات نیز نوعى تعزیر است که انسان را از تکرار آنچه موجب کفّاره مى شود باز مى دارد، هر چند این نوع تعزیر توسّط خود مجرم اجرا گردد.

و به تعبیر دیگر، اگر گفته شود تعزیر آن است که انسان را از تکرار گناه باز دارد چه توسّط حاکم شرع اجرا شود، یا خود شخص گناهکار، روایت مرتبط با بحث ماست. ولى انصاف آن است که کفّاره غیر از تعزیر است، و هر کدام مفهوم مستقلّى دارند.

نتیجه این که جریمه مالى نیز مصداقى از مصادیق تعزیر است.

1. وسائل الشیعه، جلد 18، ابواب حدّ السرقة، باب 23، حدیث 2.

2. وسائل الشیعه، جلد 18، ابواب حدّ القذف، باب 19، حدیث 7.