1ـ راغب اصفهانى(1)، استاد و متخصّص لغت، تعزیر را چنین تفسیر مى نماید:

«التعزیر النصرة مع التعظیم، قال (و تعزّروه ـ و عزرتموهم)، و التعزیر ضرب دون الحد. و ذلک یرجع الى الاوّل فان ذلک تأدیب و التأدیب نصرة ما. لکن الاوّل نصرة بقمع ما یضره عنه، و الثانى نصرة بقمعه عما یضره. فمن قمعته عما یضره فقد نصرته. و على هذا الوجه قال(صلى الله علیه وآله): اُنْصُر اَخاکَ ظالِماً وَ مَظْلُوماً، قالَ: اَنْصُرُهُ مَظْلُوماً فَکَیْفَ اَنْصُرُهُ ظالِماً؟ فَقال: کُفَّهُ عَنِ الظُّلْمِ...(2);

تعزیر یارى و نصرت همراه با احترام است... و معناى دیگر آن، مجازات کمتر از حدود شرعى است. البتّه معناى دوم نیز به معناى اوّل باز مى گردد; زیرا آن هم تأدیب همراه با نوعى نصرت و یارى است. تفاوت این دو معنى در این است که در معناى اوّل با قطع آنچه او را مى آزارد کمکش مى کنیم، و در معنى دوم با قطع آزارهاى او از مردم، به کمکش مى شتابیم. روایت مذکور اشاره به معناى دوم دارد.»

از کلام راغب استفاده مى شود که تعزیر داراى سه معنى است:

الف) نصرت و یارى رساندن، ب) تأدیب، ج) ضرب و زدن، و این که معنى سوم به معنى دوم، و معنى دوم به معنى اوّل بازمى گردد.

سؤال: چرا این لغت شناس سرشناس و معروف تعزیر را به نصرت و یارى تفسیر کرده است؟

پاسخ: ظاهراً با استفاده از برخى آیات قرآن مجید، این برداشت را نموده; زیرا کلمه مذکور در سه آیه قرآن به معناى نصرت آمده است. توجّه کنید:

اوّل: خداوند متعال در آیه 157 سوره اعراف، در توصیف مؤمنین مى فرماید:

«فَالَّذینَ آمَنُوا بِه وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذى اُنْزِلَ مَعَهُ اُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ;...

پس کسانى که به او (پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله)) ایمان آوردند، و حمایت و یاریش کردند، و از نورى که با او نازل شده پیروى نمودند، آنان رستگارانند.»

دوم: در آیات هشتم و نهم سوره فتح، در وصف پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم:

«اِنّا اَرْسَلْناکَ شاهِدَاً وَ مُبَشِّراً وَ نَذیراً * لِتُؤْمِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِه وَ تُعَزِّرُوهُ وَ تُوَقِّرُوهُ وَ تُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ اَصیلا;

به یقین ما تو را گواه (بر اعمال آنها) و بشارت دهنده و بیم دهنده فرستادیم، تا (شما مردم) به خدا و رسولش ایمان بیاورید، و از او دفاع کنید، و او را بزرگ دارید، و خدا را صبح و شام تسبیح گویید.»

سوم: خداوند متعال در مورد عهد و پیمانى که با بنى اسرائیل بست، مى فرماید:

«وَ لَقَدْ اَخَذَ اللّهُ میثاقَ بَنى اِسْرائیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَىْ عَشَرَ نَقیباً وَ قالَ اللّهُ اِنّى مَعَکُمْ لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلى وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ...(3);

خدا از بنى اسرائیل پیمان گرفت، و از آنها، دوازده نقیب (= سرپرست) برانگیختیم، و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم; اگر نماز را بر پا دارید، و زکات بپردازید، و به رسولان من ایمان بیاورید، و آنها را یارى کنید،...»

در آیات سه گانه فوق، کلمه تعزیر به معنى نصرت و یارى رساندن است، زیرا هیچ تناسبى با معناى دیگر آن (ضرب و تأدیب) ندارد.

1. ابوالقاسم حسین بن محمد بن المفضل، معروف به راغب اصفهانى، در قرن پنجم مى زیسته، و در اوائل قرن ششم (2. 5 هـ. ق) وفات یافته است. وى با نوشتن کتاب مذکور خدمت بزرگى به دانشمندان حوزه دین، به خصوص مشتاقان قرآن نموده است، و شاید بتوان آن را اوّلین تفسیر موضوعى قرآن شمرد.

2. مفردات الفاظ القرآن، صفحه 333.

2. سوره مائده، آیه 12.