روایاتى وجود دارد که مصداقى از مصادیق تعزیر در آن مطرح شده، ولى امام علّتى براى آن بیان کرده که آن علّت در مصادیق دیگر نیز وجود دارد. از این روایات ـ که در فقه منصوص العلّة نامیده مى شود ـ مى توان به مثابه یک دلیل عقلى بهره جست، و تعزیر را در غیر مواردى که در روایات آمده نیز جارى کرد. به دو نمونه از این روایات توجّه کنید:

1ـ حسین بن ابى العلاء روایت زیر را از امام صادق(علیه السلام) نقل مى کند:

«اِنَّ رَجُلا لَقى رَجُلا عَلى عَهْدِ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ(علیه السلام) فَقالَ: اِنَّ هذا اِفْتَرى عَلَىَّ قالَ: وَ مَا قالَ لَکَ؟ قالَ اِنَّهُ اِحْتَلَمَ بِاُمِّ الاْخَرِ. قالَ: اِنَّ فِى الْعَدْلِ اِنْ شِئْتَ جَلَّدْتُ ظِلَّهُ، فَاِنَّ الْحُلْمَ اِنَّما هُوَ مِثْلُ الظِّلِّ. وَ لکِنّا سَنُوجِعُهُ ضَرْباً وَجیعاً حَتّى لایُؤْذِىَ الْمُسْلِمینَ، فَضَرَبَهُ ضَرْباً وَجیعاً.»(1)

ترجمه این حدیث قبلا گذشت.

2ـ مرحوم شیخ صدوق(رحمهم الله) روایت زیر را، در کتاب من لا یحضره الفقیه، از حضرت على(علیه السلام) نقل مى کند:

«اِنَّ رَجُلا قالَ لَهُ: اِنَّ هذا زَعَمَ اِنَّهُ اِحْتَلَمَ بِاُمّى، فَقالَ اِنَّ الْحُلْمَ بِمَنْزِلَةِ الظِّلِّ فَاِنْ شِئْتَ جَلَّدْتُ لَکَ ظِلَّهُ. ثَمَّ قالَ: لِکنّى اُؤَدِّبُهُ لِئَلاّ یَعُودَ یُؤْذِىَ الْمُسْلِمینَ(2).» این روایت از نظر محتوى شبیه روایت گذشته است، بدین جهت آن را ترجمه نمى کنیم.

از دو روایت بالا استفاده مى شود که تعزیر و تأدیب گناهکار براى آن است که با کارهاى خلافش موجب ایذاء و آزار و اذیّت مسلمین نشود; چه این که تعزیر به وسیله تازیانه باشد، یا با جریمه مالى این منظور حاصل شود، یا به سبب حبس، سدّ راه آزار و اذیّتهاى او گردیم یا از روشهاى دیگر براى تحقّق این هدف بهره جوییم.

نتیجه این که از علّتى که در دو روایت مذکور آمده، استفاده مى شود که تعزیر منحصر در شلاّق و تازیانه نیست.

 1. وسائل الشیعه، جلد 18، ابواب حدّ القذف، باب 24، حدیث 1.

2. وسائل الشیعه، جلد 18، ابواب حدّ القذف، باب 24، حدیث 2.