در مورد روح انسانى خطّ فاصلى میان خداپرستان و مادّى ها وجود دارد. خداپرستان معتقدند که انسان ترکیب دوگانه اى دارد (جسم و روح) و پس از مرگ روح از جسم جدا شده، و زنده مى ماند و در قیامت به جسم باز مى گردد و روح به آن پیوند مى خورد و معاد جسمانى و روحانى تحقّق مى یابد.
امّا مادّى ها، که منکر این تفکّر شده، معتقدند: انسان داراى ترکیب دوگانه نیست، و به جز جسم چیز دیگرى ندارد، و فکر و اندیشه و تدبیر و هوش و ذکاوت و مانند آن، از خواصّ شیمیایى و فیزیکى مادّه مغزى اوست، که مانعى ندارد اسم آن را روح بگذارید، ولى با مرگ انسان این روح هم از بین مى رود و دوباره زنده نمى شود.
آنها مغز انسان و تراوشات و خواصّ آن را به چشمه هاى بزاقى موجود در دهان تشبیه مى کنند که هم خاصیّت شیمیایى دارد و هم فیزیکى.
توضیح این که: چشمه هاى نامرئى در زیر زبان و اطراف دهان وجود دارد که شبانه روز در حال فعّالیّت است، و دو کار مهم انجام مى دهد:
1ـ کار فیزیکى; بزاقهایى که از این چشمه ها تراوش مى کند غذا را در دهان انسان نرم و ملایم و آماده فرو بردن مى کند. اگر این چشمه ها نبود انسان براى خوردن غذاهاى غیر مایع، مانند برنج با مشکل مواجه مى شد، و خوردن غیر سوپ و آش و آبگوشت و مانند آن برایش سخت بود.
از عجایب این بزاقها این که هر چه غذا سفت تر و سخت تر باشد آب بیشترى تراوش مى کند. گاه غذاى ترشى مى خوریم که اسید آن براى معده ضرر دارد، در این زمان چشمه ها بزاق بیشترى تراوش مى کنند تا اسید غذاى ترش را رقیق و ملایم و قابل استفاده کند.
عجیب تر این که اگر انسان به فکر ترشى هم بیفتد چشمه به جوشش مى افتد. علاوه بر این که زبان را نرم مى کند و به سخن گفتن انسان کمک شایانى مى کند، به گونه اى که اگر بزاقها نبود انسان پس از مدّت کوتاهى از سخن گفتن عاجز مى شد.
2ـ خاصیّت شیمیایى; موادّى در بزاق دهان است که وقتى روى غذا مى ریزد و با آن مخلوط مى گردد مرحله اوّل هضم غذا انجام مى گیرد. دانشمندان معتقدند که هضم اوّل غذا در دهان و هضم دوّم در معده است. و شاید به همین جهت یکى از مستحبّات غذا خوردن، طبق آنچه در رساله توضیح المسائل مراجع معظّم تقلید آمده، آن است که «با عجله غذا نخورد، و غذا خوردن را طول دهد، و آن را خوب بجود». بنابراین، آنها که با عجله غذا مى خورند هضم اوّل در دهانشان صورت نگرفته، و کار معده سنگین مى شود.
این چشمه هاى فعّال، که در تمام عمر انسان مشغول جوششند، نشانه عظمت و بزرگى خداست که اگر نباشد انسان بدون آنها قادر به ادامه زندگى نخواهد بود. خلاصه این که مادّى ها روح را تشبیه به بزاقهاى دهان، و آثار فیزیکى و شیمیایى آن کرده، و هر دو را مادّى مى دانند; نه چیزى ماوراى عالم حسّ و مادّه.
