خداوند متعال در ده آیه از سوره بلد (آیات 8 تا 17) تابلوى زیبایى از اهمیّت انفاق ترسیم کرده است. توجّه فرمایید:

«(أَلَمْ نَجْعَلْ لَّهُ عَیْنَیْنِ); اى انسان! آیا براى تو دو چشم بینا قرار ندادیم؟ آیا در اهمیّت و نقش اساسى چشم و ارزش فراوان آن اندیشیده اى؟ آیا حاضرى چشمانت را بدهى تا تمام دنیا را به تو بدهند؟

«(وَلِسَاناً وَشَفَتَیْنِ); اى انسان! آیا برایت یک زبان و دو لب قرار ندادیم؟ حقیقتاً زبان نعمت بزرگى است. آنها که زبان ندارند با چه مصیبتى زندگى مى کنند. آیا درباره لبها هیچ فکر کرده اى؟ اگر لبها نبود نیمى از حروف الفبا قابل تلفّظ نبود، علاوه بر این که لبها مانع ریزش غذا به بیرون دهان مى شود.

«(وَهَدَیْنَاهُ النَّجْدَیْنِ); و او را به راه خیر و شر هدایت کردیم».

یعنى با دادن نعمت بى بدیل عقل قدرت تشخیص راه بد و خوب را به انسان عطا کردیم. پس از اشاره به این نعمتهاى چهارگانه ـ که به عنوان مقدّمه بود ـ مى فرماید:

«(فَلاَ اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ); انسان با این همه نعمت ها و ابزار مهم از آن گردنه مهم نگذشت!»

«(وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَةُ); و تو چه مى دانى که آن گردنه چیست؟»

«(فَکُّ رَقَبَة); منظور از آن گردنه سخت و صعب العبور، انفاق در راه خداست، که مصادیق متعدّدى دارد، از جمله آنها آزادى بردگان است!

سؤال: چرا اسلام نظام برده دارى را تأیید کرده است؟

جواب: اسلام مؤسّس نظام بردگى نبود، بلکه قبل از آمدن اسلام نظام بردگى بر دنیاى آن زمان حاکم بود، و اسلام برنامه آزادى تدریجى بردگان را چید،(1) به گونه اى

که حضرت على(علیه السلام) جانشین بلافصل پیامبر(صلى الله علیه وآله) با استفاده از دسترنج خویش، 1000 برده را آزاد کرد.(2)

«(أَوْ إِطْعَامٌ فِى یَوْم ذِى مَسْغَبَة * یَتِیماً ذَا مَقْرَبَة * أَوْ مِسْکِیناً ذَا مَتْرَبَة); یا غذا دادن در روز گرسنگى، یتیمى از خویشاوندان، یا مستمندى خاک نشین را»

خویشاوندان نباید ایتام خویش را فراموش کنند; زیرا هنگامى که یتیمى گریه مى کند عرش خداوند به لرزه مى افتد.(3) همان گونه که فقرا و مساکین، که از شدّت فقر و نیاز خاک نشین شده اند نباید فراموش شوند.

«(ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ); سپس از کسانى باش که ایمان آورده و یکدیگر را به شکیبایى و رحمت توصیه مى کنند».

معناى این آیه این است که کمک به نیازمندان ایمان انسان را قوى مى کند. و به تعبیر دیگر، انفاق به نیازمندان و کمک به مستمندان مقدّمه ایمان و سفارش به صبر و حصول رحمت و عطوفت الهى است.

بسیارى از جوانان از چگونگى سیر و سلوک و برنامه هاى عرفانى سؤال مى کنند، و گاه به دنبال بعضى از شیّادان عرفان نما افتاده و از حقیقت دین دور مى شوند، در حالى که قرآن مجید برنامه هاى عرفانى را به خوبى بیان کرده،(4) و یکى از بهترین برنامه هاى سیر و سلوک را انفاق فى سبیل اللّه معرّفى مى کند. یعنى عبادت و ذکر و تلاوت قرآن و توسّل و مانند آن همه خوب و لازم، امّا سالک بدون کمک به نیازمندان به جایى نمى رسد. انفاق از یک سو مشکل مالى نیازمند را برطرف نموده و دعاى خیر او را بدرقه راه انفاق کننده مى کند، و از سوى دیگر محبّت و وابستگى به مال دنیا را در دل انسان کمرنگ مى سازد. علاوه بر این که رحم و عطوفت انسان را پرورش داده، و از قساوت قلب مى کاهد.

1. شرح این مطلب را در تفسیر نمونه، تفسیر سوره محمّد مطالعه فرمایید.
2. این مطلب در روایات متعدّدى آمده، که تنها در جلد 41 بحارالانوار 10 بار تکرار شده است; صفحات 32 و 37 و 43 و 58 و 102 و 110 و 130 (دو مورد) و 133 و 138. جالب این که در روایت اخیر این مقدار برده را در زمان حیات حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) آزاد کرد.
3. شرح بیشتر را در کتاب اخلاق در قرآن، ج 1 مطالعه فرمایید.
4. شرح بیشتر را در کتاب اخلاق در قرآن، ج 1، مطالعه فرمایید.