قرآن مجید به یتیمان اهمیّت فوق العاده اى داده است، تا آن جا که در بیش از 20 آیه در این زمینه سخن مى گوید; که به چند نمونه آن اشاره مى شود:
1ـ احتیاط و دقّت در اموال یتیمان
در آیه شریفه 152 سوره انعام نسبت به اموال یتیمان سفارش شده، زیرا اموال آنان آسیب پذیرتر از همه چیز است; چون نمى توانند از آن دفاع کنند. توجّه فرمایید:
«(وَلاَ تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِىَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ); و به مال یتیم، جز به بهترین صورت (و براى اصلاح)، نزدیک نشوید، تا به حدّ رشد خود برسد».
جمله «إلاّ بالتى هى احسن» اشاره به این مطلب دارد که اگر براى حفظ و نگهدارى مال یتیم دو راه وجود داشته باشد; یکى خوب و دیگر خوب تر، باید راه احسن و خوب تر را انتخاب کرد. طبق این آیه شریفه با اموال یتیم باید با کمال دقّت و احتیاط برخورد کرد.
2ـ خوردن آتش!
در آیه 10 سوره نساء واقعیّت و باطن خوردن مال یتیم به این شکل ترسیم شده است:
«(إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ نَاراً وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیراً); کسانى که اموال یتیمان را به ظلم و ستم مى خورند، (در حقیقت) تنها آتش مى خورند; و به زودى در شعله هاى آتش (دوزخ) مى سوزند».
اگر چشم برزخى کسى که مال یتیم را به ظلم مى خورد بینا شود، و پرده ها کنار رود، و باطن آن مال آشکار گردد، روشن مى شود که خوردن مال یتیم همچون خوردن آتش است. آیا هیچ انسان عاقلى حاضر است شعله آتشى را در دهان گذاشته، و آن را بخورد؟
3ـ اکرام یتیمان
خداوند متعال در آیه 17 و 18 سوره فجر به جنبه هاى عاطفى و معنوى برخورد با یتیمان پرداخته، چنین مى فرماید:
«(کَلاَّ بَل لاَّ تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ * وَلاَ تَحَاضُّونَ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ); چنان نیست (که شما مى پندارید!) شما یتیمان را گرامى نمى دارید، و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمى کنید».
یتیمى که پدر خود را از دست داده، و از مهر او محروم گشته، و در غم فقدانش مادرش اشک ریخته، و از نعمت محبّت او بى بهره شده، نیازمند مهر و محبّت و عاطفه است. لذا خداوند به مسلمانان دستور مى دهد که یتیم را اکرام کرده، و کمبود عواطف وى را جبران نمایند.
4ـ قهر بر یتیمان هرگز
آیات ششم تا نهم سوره ضحى نیز به جنبه عواطفى و نحوه برخورد به ایتام پرداخته است. خداوند در این آیات ابتدا به دوران یتیمى پیامبر(صلى الله علیه وآله) اشاره کرده، و یادآور الطافش به حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) شده، سپس مسلمانان را از تحقیر ایتام منع مى کند. به این آیات توجّه کنید:
«(أَلَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فَآوَى * وَوَجَدَکَ ضَالاًّ فَهَدَى * وَوَجَدَکَ عَائِلا فَأَغْنَى * فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلاَ تَقْهَرْ); آیا او تو را یتیم نیافت و پناه داد؟! و تو را گمشده یافت و هدایت کرد، و تو را فقیر یافت و بى نیاز نمود، حال که چنین است، یتیم را تحقیر مکن».
بنابراین، هیچ کس حقّ تحقیر یتیمان را ندارد.
5ـ بدرفتارى با یتیمان همردیف کفر به خدا!
در آیه اوّل و دوّم سوره ماعون تعبیر بسیار تکان دهنده اى در مورد بدرفتارى با ایتام وجود دارد. به این آیات توجّه کنید:
«(أَرَأَیْتَ الَّذِى یُکَذِّبُ بِالدِّینِ * فَذَلِکَ الَّذِى یَدُعُّ الْیَتِیمَ); آیا کسى که پیوسته روز جزا را انکار مى کند دیدى؟! او همان کسى است که یتیم را با خشونت مى راند».
طبق این آیات خشونت و بدرفتارى با یتیمان همردیف کفر به خداست.
6ـ بخشى از خمس براى یتیمان
در آیات گذشته از خشونت و برخورد تند با یتیمان منع شد، و مسلمانان مأمور اکرام و احترام به یتیمان شدند، و به آنها سفارش شد که در برخورد با اموال یتیمان دقّت و احتیاط را مراعات کنند. و در آیه شریفه 41 سوره انفال منبع مالى و اقتصادى ایتام نیز معرّفى شده است، تا ایتامِ فاقدِ درآمد و فقیر، بتوانند از بخشى از خمس، زندگى خود را اداره کنند. توجّه فرمایید:
«(وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِّنْ شَىْء فَأَنَّ للهِِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِى الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللهُ عَلَى کُلِّ شَىْء قَدِیرٌ); بدانید هر گونه غنیمتى به دست آورید، خمس آن براى خدا، و براى پیامبر، و براى خویشاوندان (او) و یتیمان و مستمندان و واماندگان در سفر (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایى حق از باطل، روز درگیرى دو گروه (با ایمان و بى ایمان در جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان آورده اید، و خداوند بر هر چیزى تواناست».
آرى بخشى از خمس سهم یتیمان نیازمند است که با اجازه مرجع تقلید صرف آنها مى شود. خلاصه این که خداوند متعال در بیش از بیست آیه، از زوایاى مختلف در مورد ایتام بحث کرده، و مسلمانان را نسبت به آن آگاه نموده است.
