امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: هنگامى که رسول مکرّم اسلام(صلى الله علیه وآله)تصمیم مى گرفت سربازان اسلام را به سوى میدان جنگ روانه کند، آنها را فرا مى خواند، و نکات زیر را به آنها گوشزد مى نمود، و اگر سربازى از آن تخلّف مى کرد مورد مؤاخذه قرار مى گرفت:
«سیرُوا بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَفى سَبیلِ اللّهِ وَعَلى مِلَّةِ رَسُولِ اللّهِ; به سوى میدانهاى جنگ حرکت کنید، امّا نه از سرِ هوا و هوس، بلکه با نام و یاد خدا و براى رضاى او، و با نیّتى پاک و خالى از هر گونه انگیزه غیر خدایى، و بر طبق برنامه هاى اسلامى (که شرح آن مى آید) عمل کنید».
«لاتَغُلُّوا; در جنگ هرگز خیانت نکنید».
این که: منظور از این جمله چیست؟ سه احتمال وجود دارد:
1ـ در تقسیم غنیمتهاى جنگى خیانت نکنید; همان گونه که در برخى از آیات قرآن به این مطلب اشاره شده که: آنچه مربوط به حکومت و رهبرى است جدا شود، و آنچه مربوط به رزمندگان است در میان آن ها تقسیم گردد،(1) و هر کس به آن چه حقّ اوست برسد، و در غنیمت خیانت نشود.
2ـ رزمندگان اسلام گذشته از غنائم جنگى، در سایر امور هم به یکدیگر خیانت نکنند.
3ـ رزمندگان نه تنها نسبت به همرزمان خویش، بلکه نسبت به دشمنانشان هم خیانت نکنند، و با آنها جوانمردانه بجنگند.
«وَلاتُمَثلوا» پس از این که دشمن را از پاى درآوردید، بر پیکر بى جان او هجوم نبرید، و آن را مُثله (قطعه قطعه) نکنید.
در برخى از روایات به نقل از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) آمده است که حتّى اگر سگ درنده اى به شما حمله کرد، و آن را از پاى درآوردید، پس از کشتنش حق قطعه قطعه نمودن پیکرش را ندارید.(2)
«وَلاتَغْدِرُوا» اهل مکر و فریب و غدر و پیمان شکنى نباشید. اگر با دشمن از در صلح وارد شدید، و با او پیمان آتش بس امضا کردید، عهد و پیمانتان را محترم بشمرید، و آن را زیر پا ننهید. مسلمان کسى است که حتّى نسبت به عهد و پیمانى که با دشمنانش مى بندد وفادار باشد; بدین جهت حضرت على(علیه السلام) در عهدنامه مالک اشتر خطاب به آن فرمانده شجاع مى فرماید:
«اگر پیمانى بین تو و دشمن منعقد گردید، یا او را در پناه خود امان دادى، به عهد خود وفادار باش، و در آن چه بر عهده گرفتى امانت دار باش، و جان خود را بر سر پیمانت بگذار، زیرا هیچ یک از واجبات الهى همانند وفاى به عهد نیست، که همه مردم جهان با تمام اختلافاتى که در افکار و تمایلات دارند، در آن اتّفاق نظر دارند».(3)
«وَلا تَقْتُلُوا شَیْخاً فانِیاً وَلا صَبِیّاً وَلا امْرَأَةً; به افراد ضعیف و ناتوان، که دخالتى در جنگ ندارند، حمله نکنید، و پیرمردهاى ناتوان و بچّه ها و زنها را به قتل نرسانید».
«وَلا تَقْطَعُوا شَجَراً اِلاّ اَنْ تَضْطَرُّوا اِلَیْها; و درختان را جز در حال ناچارى قطع نکنید».
انسان با مطالعه این قوانین متعالى و دستورات حساب شده و مترقّى، به عظمت اسلام و گستره رحمت اسلامى در کانون خشونت، پى مى برد، به گونه اى که حتّى شامل درختان نیز مى گردد; لهذا پیامبر رحمة للعالمین به سربازان خویش دستور مى دهد که هیچ درختى را در هنگام جنگ و نبرد قطع نکنند، و به محیط زیست احترام بگذارند; مگر این که درخت یا درختانى مانع پیشروى سربازان اسلام و لشکریان قرآن باشد، که در این صورت قطع آن از باب ضرورت ـ و البتّه به مقدارى که ضرورت اقتضا مى کند ـ مانعى ندارد.
دستورات بعدى حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) نشانگر اوج رأفت و رحمت در میدان جنگ و نبرد است، توجّه بفرمایید:
«وَاَیُّما رَجُل مِنْ اَدْنَى الْمُسْلِمینَ اَوْ اَفْضَلِهِمْ نَظَرَ اِلى اَحَد مِنَ الْمُشْرِکینَ فَهُوَ جار حَتّى یَسْمَع کَلامَ اللّهِ، فَاِنْ تَبِعَکُمْ فَاَخُوکُمْ فِى الدّینِ وَاِنْ اَبى فَاَبْلِغُوهُ مَأْمَنَهُ; هرگاه یکى از لشکریان اسلام، چه برترین مقام باشد و یا پایین ترین سرباز، به یکى از دشمنان پناه داد»(4) آن شخص در امان است; باید او را به پشت جبهه منتقل کنند، و با صبر و حوصله و زبان خوش و سعه صدر، معارف اسلام و دستورات و احکام اسلامى را برایش بیان کنند، اگر اسلام را پذیرفت و به سلک مسلمانان وارد شد، او هم مسلمانى است همانند شما، و از تمام حقوق مسلمانان برخوردار خواهد شد. و اگر اسلام را نپذیرفت، یا مهلتى براى تفکّر پیرامون دستورات اسلامى خواست، باید او را صحیح و سالم به کشورش بازگردانید، و به هیچ عنوان حق ندارید او را اذیّت و آزار کنید.
البتّه انجام این دستورات کار سهل و آسانى نیست، و سینه اى گشاده و ایمانى قوى مى طلبد. بدین جهت پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) در پایان سخنرانى به سربازانش دستور مى دهد که براى انجام این دستورات ـ که بیانگر اوج رأفت و رحمت اسلامى است ـ از خداوند بزرگ و قادر، تقاضاى یارى و کمک نمایند.
آیا دنیایى که دم از رعایت حقوق بشر مى زند، و شعارهاى بشردوستانه اش گوش جهانیان را کرد کرده، هیچ یک از امور فوق را در میدان جنگ رعایت مى کند؟ در جنگ اسرائیل و فلسطین، نه تنها این امور رعایت نمى شود، بلکه این جنایتکاران بى رحم و سنگدل، خانه هاى مردم فلسطین را ویران، بیمارستانهاى آنها را بر سر بیمارانش خراب، و مزارع آنها را به آتش کشیده، و درختان را نابود کرده، و بر کوچک و بزرگ، پیر و جوان رحم نمى کنند; و در عین حال، مدّعیان حقوق بشر از آنها دفاع، و ما را متّهم به خشونت و جنگ طلبى مى کنند!
1. سوره انفال، آیه 41.
2. بحارالانوار، ج 42، ص 246 و 257.
3. نهج البلاغه، نامه 53.
4. وسائل الشیعه، ج 11، ص 43.
