از تفسیر اجمالى آیه قبل معلوم شد که چه چیز باید انفاق کنیم، و چه کسانى شایسته انفاقند. آیه بعد به مقدار و کمیّت انفاق مى پردازد. توجّه کنید:

«(یَسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ); مفسّران در تفسیر واژه «عفو» اختلاف نظر دارند، که به سه مورد آن ـ که قابل ملاحظه است ـ اشاره مى شود.

1ـ تعادل در انفاق، نه اسراف و نه تبذیر;(1) پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) در منزل جهت نماز ظهر آماده مى شد، یک دست لباسش را شسته و آن را روى بند انداخته بود تا بخشکد، و لباس دیگر را به نیازمندى که در خانه اش را کوبیده بود و تقاضاى کمک داشت داد. و لباس دیگرى براى رفتن به مسجد نداشت.

مسلمانان منتظر حضرت بودند تا نماز جماعت را برگزار کنند، امّا خبرى از پیامبر نبود. در اینجا آیه 29 سوره اسراء نازل شد که: بیش از حد انفاق مکن، تا مورد سرزنش قرارگیرى و از کار فرو مانى.(2)

البتّه غالب مردم در انفاق زیاده روى نمى کنند، و از این جهت نیازى به سفارش ندارند، امّا دچار بخل وکوتاهى در انفاق مى شوند. و با دادن مبلغ مختصرى دست و قلب آنها مى لرزد. طبق این تفسیر، آیه شریفه نه بخل در انفاق را مى پسندد، و نه زیاده روى در انفاق را سفارش مى کند، بلکه توصیه به حدّ وسط و اعتدال در انفاق مى کند.

2ـ عفو و بخشش; احتمال دیگر، که ما در تفسیر نمونه گفته ایم، و هیچ یک از مفسّران شیعه و اهل سنّت به آن اشاره نکرده اند، همان معناى لغوى عفو است; یعنى یکى از موارد و مصادیق انفاق نادیده گرفتن خطاها و اشتباهات دیگران، و عفو و بخشش و گذشت از تقصیرها و قصورهاى آنهاست، و این بالاترین نوع انفاق است. اگر مسلمانان به این قسم از انفاق عادت کنند بسیارى از مشکلات حل مى شود، و پرونده بسیارى از اختلافات مختومه مى گردد. راستى هیچ فکر کرده اید که چرا آمار طلاق بالا رفته است؟ وقتى پرونده هاى طلاق بررسى مى شود شروع اختلاف و درگیریها، از امور بسیار کوچک و کم اهمیّت بوده که اگر شخص خطاکار از خطاى خود عذرخواهى مى کرد، و یا طرف مقابل بزرگوارى مى کرد و خطاى او را به روى خود نمى آورد، یا آن را مى بخشید، مشکل در همان نطفه خفه مى شد. امّا متأسّفانه، نه لجاجت و یکدندگى و غرور به خطاکار اجازه عذرخواهى مى دهد، و نه تنگ نظرى و حسّ انتقام جویى و کمبود ظرفیّت به طرف مقابل اجازه عفو و گذشت مى دهد; و در نتیجه، نه تنها مشکل حل نمى شود که روز به روز بر ابعاد آن افزوده شده، و منتهى به طلاق و جدایى مى گردد. طلاق و جدایى که آثار شومى براى زوجین، فرزندان آنها، بستگان و کل جامعه دارد، که به برخى از این آثار اشاره مى شود.

الف) نخستین اثر زشت طلاق شکست روحى است که دامنگیر زوج و زوجه مى شود، و گاه تا پایان عمر همراه آنهاست و عوارض نامطلوبى دارد.

ب) چنین زن و مردى در ازدواجهاى بعدى نیز با مشکلاتى مواجه مى شوند. هنگامى که مردِ زن طلاق داده به خواستگارى زنى مى رود، آن زن و بستگانش از خود مى پرسند: این مرد چه صفات ناشایستى داشته که همسر قبلى اش نتوانسته با او بسازد، و مجبور به طلاق شده است؟ چه تضمینى وجود دارد که دوباره همان مشکلات تکرار نشود، و کار ما هم منتهى به طلاق نگردد؟ و هنگامى که زن مطلّقه (طلاق داده شده) را به مردى پیشنهاد مى دهند همین سؤالات براى او نیز مطرح مى شود. و در نتیجه هم زن و هم مرد در ازدواج بعدى خود دچار مشکل مى شوند.

ج) اگر چنین زوج هایى فرزندان مشترکى داشته باشند، آینده آنان شدیداً در معرض خطر قرار خواهد گرفت، و آمار نشان مى دهد که فرزندان طلاق غالباً به راههاى بد کشیده مى شوند، چون در فضاى مسمومى پرورش یافته، و معمولاً کینه توز، انتقام جو و بدبین هستند.

د) گاه دو فامیل بر اثر این طلاق با هم دشمن مى شوند، و هر کدام با طرفدارى بى جا و بى مورد از یکى از زوجین، بذر کینه و عداوت را در بین فامیل خود مى پاشد. خوانندگان محترم! با الهام از این آیه شریفه، اختلافاتى که به وجود مى آید را با عذرخواهى و عفو و بخشش از بین ببرید، و اجازه ندهید رشد و نمو کند، که این به نفع دنیا و آخرت شماست.

3ـ اجناس اضافى;(3) طبق این تفسیر، خداوند سفارش مى کند که اجناس اضافى را حفظ نکنید، و بسان انباردارى مباشید که عمرى در حفظ آن اموال تلاش و کوشش مى کند، و پس از مرگ آنها را در اختیار ورثه قرار مى دهد، تا آنها استفاده کنند و او باید جوابگو باشد. بلکه آنچه اضافه بر نیاز خود و همسر و فرزندانتان است را در راه خدا انفاق کنید.

4ـ چیزهاى خوب و برگزیده(4); هر چند انفاق لباسهاى دست دوم قابل استفاده نیز اشکالى ندارد، امّا انفاق واقعى آن است که آنچه را دوست دارى و بهتر است، براى انفاق انتخاب کنى. به تعبیر قرآن مجید انسان در صورتى به مقام برّ و نیکوکارى مى رسد که از بهترین ها انفاق کند (لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ)(5) اگر انسان به هنگام انفاق بهترین اموالش را انتخاب کند نورانیّت خاصّى برایش ایجاد شده، و قلب و روحش روحانیّت عجیبى پیدا مى کند.

اولیاى خدا همواره از بهترین اموالشان انفاق مى کردند، حضرت زهرا(علیها السلام) در شب زفاف پیراهن عروسیش را به فقیرى صدقه داده، و با پیراهن کهنه و معمولى به خانه بخت مى رود.(6)

«(کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللهُ لَکُمُ الاْیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ); خداوند این گونه آیاتش را براى شما بیان مى کند، تا فکرتان را به کار بیندازید و اسیر مسابقه تجمّل پرستى و ثروت اندوزى نشوید، و در بخل و ترک انفاق مسابقه ندهید».

افرادى یافت مى شوند که با تمسّک به این آیات و تفکّر و اندیشه در آن، توشه سفر آخرت را توسّط دیگران پیشاپیش مى فرستند. چند روز پیش شخصى نزد ما آمد و گفت: دوست دارم ثلث اموالم را که حدود دو میلیارد و دویست میلیون تومان مى شود قبل از مرگ و با دست خود در امور خیر مصرف کنم.(7) خوشا به حال چنین افرادى که توفیق صرف مال در کارهاى خیر را دارند.

1. مجمع البیان، ج 2، ص 82.
2. تفسیر نمونه، ج 12، ص 91.
3. مجمع البیان، ج 2، ص 82.
4. همان مدرک.
5. آل عمران، آیه 92.
6. سیره چهارده معصوم، ص 181.
7. وجه مذکور صرف خرید زمین مجتمع فرهنگى امام کاظم(علیه السلام) در قم شد.