على(علیه السلام) براى فرماندهان سپاه و لشگر شرایطى بیان فرموده که در فرمان مالک اشتر که از غنى ترین، و دقیق ترین برنامه هاى کشور دارى اسلامى است، منعکس است; و در حقیقت قسمتهاى مهمّى از مسائل لازم و ارزشهاى انسانى واسلامى معتبر براى مدیریّت و فرماندهى را در آن بیان فرموده است; و براى تکمیل این بحث ذکر آن ضرورى به نظر مى رسد.
فَوَلِّ مِنْ جُنُودِکَ أَنْصَحَهُمْ فى نَفْسِکَ لِلّهِ وَلِرَسُولِهِ وَلاِِمامِکَ
وَأَنْقاهُمْ جَیْباً
وَأَفْضَلَهُمْ حِلْماً
مِمَّن یُبْطِئُ عَنِ الْغَضَبِ
وَیَسْتَریحُ إِلَى الْعُذْرِ
وَیَرْأَفُ بِالضُّعَفاءِ
وَیَنْبُو عَلَى الاَْقْویاءِ
وَمِمَّنْ لایُثیرُهُ الْعُنْفُ
وَلایَقْعُدُ بِهِ الضَّعْفُ
ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِی المُرُوؤاتِ وَالاَْحْسابِ وَأَهْلِ الْبُیُوتاتِ الصّالِحَةِ، وَالسَّوابِقِ الْحَسَنَةِ، ثُمَّ أَهْلِ النَّجْدَةِ، وَالشَّجاعَةِ وَالسَّخاءِ وَالسَّماحَةِ:
فرمانده سپاهت را کسى قرار ده که واجد این شرایط باشد:
1ـ از همه آنها نزد تو نسبت به خداوند و پیامبر و امام دلسوزتر و خیرخواه تر!
2ـ از همه آنها پاکدامن تر!
3ـ از همه عاقل تر و هوشیارتر!
4ـ از کسانى باشد که دیر به خشم من آیند!
5ـ و به موقع عذر مى پذیرند!
6ـ از آنها که نسبت به مستضعفان رؤوف و مهربانند!
7ـ و در مقابل زورمندان و مستکبران قوىّ و انعطاف ناپذیر!
8ـ از کسانى که حوادث سخت آنها را از جا به در نمى برد!
9ـ هرگز ضعف و زبونى آنها را به زانو در نمى آورد!
10ـ به سراغ کسانى رو که از خانوده هاى اصیل، نجیب، با شخصیّت، صالح،
خوش سابقه، با شهامت، شجاع و سخاوتمند هستند!
از بررسى این صفات این نکته به خوبى روشن مى شود که اسلام تا چه حد مسؤولیّت فرماندهى و مدیریّت را حسّاس مى داند، و تا چه اندازه شرایط آن را سنگین; به همین دلیل، آنها که در این مشاغل قرار مى گیرند باید براى تطبیق خود بر این معیارها و ارزشها تلاش و کوشش کنند، یا اگر خود را واجد آن نمى دانند شجاعانه کنار روند!
بدیهى است اکتساب این صفات به آسانى ممکن نیست و جز با تهذیب نفس و خودسازى و آشنائى کامل با ارزشهاى اسلامى امکان پذیر نمى باشد.
1ـ نهج البلاغه، نامه شماره 53.
