دیگر از وظائف مهمّ مدیر، نقش هماهنگ کننده اوست، او در عین این که رابطه خود را با نفرات خویش (چه از طریق مستقیم یا غیر مستقیم) باید حفظ کند، نقش هماهنگ کننده را نیز باید هرگز فراموش نکند، چرا که مفردات خوب هرگز ضامن پیروزى نیست، بلکه یک ترکیب صحیح و هماهنگ همیشه پیروز است.
براى پى بردن به اهمّیّت این موضوع باز به «سیر انفسى» مى پردازیم و نگاهى به تشکیلات بدن خود مى کنیم:
هماهنگى اعضاى بدن به راستى عجیب است; هنگامى که یک عمل ساده یا پیچیده را انجام مى دهیم، بلافاصله سیستم خاصّى که به فرمان پروردگار در مغز ما مستقر شده است به طور خودکار هماهنگى لازم را در میان اعضاء تأمین مى کند.
مثلاً، در برابر یک حادثه آتش سوزى که باید براى خاموش کردن آن تلاش کنیم، و در صورت عدم امکان، خود و دیگران را از محلّ حادثه دور نمائیم، بار سنگین در جنبه هاى اجرائى، بیشتر بر عضلات پا و بازو گذاشته شده است. در چنین شرایطى، ناگهان در یک لحظه هماهنگ ضربان «قلب» بالا مى رود و «تنفّس» سریع مى شود; و گردش خون در عضلات، به حدّاکثر مى رسد; خون به مقدار زیاد به سلّولهاى بدن براى تغذیه و تهیّه نیروى لازم مى رسد; «مغز» نیز براى سرعت عمل بیشتر، خون زیادترى دریافت مى دارد و حتّى اگر انسان گرسنه و تشنه باشد، موقّتاً احساس گرسنگى و تشنگى را بکلّى از دست مى دهد تا فکر و نیروى جسمانى او مشغول به تهیّه این نیازها نشوند، و هماهنگى و بسیج نیروها به طور کامل در برابر حادثه انجام گیرد.
این یک نمونه کوچک در تشکیلات بدن انسان است، و اگر در کار هر یک از دستگاههاى بدن خود و موجودات زنده دیگر، دقّت کنیم، مى بینیم مسأله ارتباط و هماهنگى به قدرى دقیق و ظریف پیاده شده است که بهتر از آن تصوّر نمى شود، و ما در بحثهاى توحیدى از این موضوع دلائل روشنى براى اثبات وجود خدا و علم و حکمت و قدرت او مى گیریم و قرآن مجید نیز به آن اشارات فراوانى دارد.
هر قدر سازمانى گسترده تر و پیچیده تر شود; مسأله هماهنگى در آن حسّاستر مى شود، تا آنجا که گاه انسان با وسائل عادى نمى تواند آن را تأمین کند و ناچار از وسائل دقیق صنعتى کمک مى گیرد، چنان که در سازمانهاى ادارى و صنعتى پیچیده امروز از کامپیوتر براى هماهنگ کردن بهره فراوان مى گیرند.
به تاریخ اسلام برمى گردیم، یک ناهماهنگى در لشکر اسلام در جنگ احد (ناهماهنگى مردان تیراندازى که تحت فرماندهى «عبداللّه بن جبیر» بودند با بقیه سپاه اسلام) سبب شد که شکست سختى بر ارتش اسلام وارد گردد، و ضایعاتى در حدود 70 شهید، آن هم شهیدانى مانند «حمزه سیّد الشّهداء» به بار آورد.
یادآورى این نکته ضرورى است که ارتباط فرماندهان و مدیران با افراد تحت نظر آنها هرگز نباید به شکل «استبداد و قیمومت» در آید. معنى این سخن آن نیست که حفظ «اصول انضباط» و «سلسله مراتب» و «قاطعیّت» به فراموشى سپرده شود; بلکه جمع میان «انضباط» و «برادرى» لازم است که از کارهاى بسیار ظریفى است که تنها «استعداد» و «ابتکار) مدیر و فرمانده و آموزش مستمرّ فرهنگى نفرات، مى تواند آن را تضمین کند.
* * *
1ـ سیره ابن هشام، ج 3، ص 129.
