چند یاد آورى لازم
بعد از پیروزى انقلاب اسلامى، و خلع ید از کارگزاران رژیم ستمشاهى، و قرارگرفتن جمعى از عناصر مؤمن در مشاغل حسّاس مدیریّت و فرماندهى، یک نوع خلأ احساس مى شد.
این خلأ به خاطر آن بود که ضوابط «مدیریّت غربى» که با تمام قدرت بر نظامات گذشته حکومت مى کرد فرو ریخته بود، و هنوز ضوابط مدیریّت اسلامى براى جانشینى آن مشخّص نبود.
به همین جهت، کراراً از سوى نهادها و ارگانها تلاش و کوشش براى یافتن یک اثر اسلامى در زمینه مدیریّت و فرماندهى صورت مى گرفت، و جزوه هاى مختلفى تهیّه شد.
و از جمله، جمعى از برادران نیز با این جانب تماس گرفته و کمک مى خواستند، و على رغم این که کتب تاریخ و حدیث و سیره پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و ائمّه هدى(علیهم السلام) و از همه بالاتر خود قرآن مجید، مملو از اصول و قواعدى است که مى تواند در این زمینه راه گشا باشد، من نتوانستم یک اثر مدوّن را در این زمینه به برادران معرفى کنم که ضوابط مدیریّت و فرماندهى اسلامى در آن به طور گسترده مطرح باشد.
لذا چاره اى جز این نبود که آستین بالازده، با استفاده از آن منابع غنى و سرشار، کتابى ـ هر چند فشرده ـ در این زمینه آماده سازم، شاید سر آغازى، باشد براى یک حرکت وسیع در مورد این مسأله مهمّ اسلامى و اجتماعى.
این کار بحمداللّه صورت گرفت و مجموعه حاضر فراهم شد و در بعضى از مراکز مدیریّت و فرماندهى، به عنوان کتاب درسى مورد استفاده قرار گرفت.
ولى بعداً فکر کردم براى اینکه نفع آن عام باشد، و همگان بدانند تعلیمات اسلام در این زمینه تا چه حد پربار و سرشار از مسائل حساب شده انسانى و اجتماعى است، بهتر است این اثر با تنقیح و توضیح بیشترى به صورت یک کتاب در سطح عموم انتشار یابد، و نتیجه اش همین است که اکنون بحمداللّه در دسترس شماست.
* * *
امّا در اینجا ذکر «چند نکته» را «ضرورى» مى دانم:
1ـ آنچه در این کتاب درباره «مدیریّت» و «فرماندهى اسلامى» (باید توجّه داشت که فرماندهى نیز نوعى مدیریّت در محدوده فعّالیّتهاى نظامى است) آمده است، چون از نخستین آثار در نوع خود مى باشد طبعاً نمى تواند خالى از نقص باشد; به همین دلیل، سزاوار است دانشمندان و فضلا در حوزه هاى علمیّه، و اساتید محترم دانشکده هاى مدیریّت، این مسأله را در چهار چوبه وسیعترى دنبال فرموده تا این کار به کمال مطلوب رسد.
ضمناً تذکّرات صاحبنظران محترم درباره مطالب این کتاب نیز مى تواند به تکمیل آن کمک کند.
* * *
2ـ مهمترین منابعى که در این کتاب بعد از «قرآن مجید» مورد استفاده قرار گرفته «سیره پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) و پیشوایان بزرگ اسلام، و مخصوصاً بخش دوّم «نهج البلاغه» (بخش نامه ها) است که مملو است از نکات برجسته پیرامون این بحث، و نیز از احادیث مختلف اسلامى که در کتب حدیث پراکنده است و ابعاد این مسأله را تذکّر مى دهد بهره گیرى شده.
* * *
3ـ به عقیده نگارنده، مطالعه این کتاب نه فقط براى کسانى که مشاغل مدیریّت و فرماندهى (اعم از کلیدى و غیر کلیدى) در اختیار دارند ضرورى است، بلکه مطالعه آن براى همه کسانى که مى خواهند اسلام را بهتر و عمیقتر بشناسند مفید و راهگشاست، بخصوص این که هیچ کس بر کنار از نوعى مدیریّت نیست; حدّاقل، مدیریّت در مورد خانه خود!
از این گذشته، در این مسأله شک نیست که هر پیروزى در روند انقلاب نصیب ما شده به خاطر درک صحیح اسلام و به کار بستن دقیق تعلیمات آن بوده، و هر مشکلى در این طریق پیش آمده به خاطر عدم درک صحیح، یا عدم تطبیق برنامه ها و عملکردها بر این تعلیمات بوده است.
به همین دلیل، براى علاقمندان پیروزى انقلاب در تمام زمینه ها، و خروج از مشکلات، راهى بهتر از این نیست که اسلام را بهتر بشناسیم و بهتر پیاده کنیم و البتّه این کار بى نیاز از گذشت زمان نیست و دانستن اصول مدیریّت اسلامى در این زمینه مهم است.
* * *
4ـ درست است که مسأله «مدیریّت» از دیرباز در غرب مطرح بوده، و کتابهاى زیادى در این زمینه نوشته شده، و حتّى دانشکده هائى مخصوص مدیریّت و فرماندهى تأسیس و مشغول به کار گشته است، ولى با توجّه به تفاوت زیاد میان ارزشهاى حاکم بر مدیریّت غربى، و ارزشهاى حاکم بر مدیریّت اسلامى، ما هرگز نمى توانیم تمام آنچه را که آنها نوشته اند اقتباس کنیم، و براى خود الگو قرار دهیم.
ولى این بدان معنى نیست که ما همه اصول مدیریّت غربى را به طور کامل رد مى کنیم، مسلّماً قسمتهائى از آن که با ارزشهاى اسلامى هماهنگ است مورد قبول ماست که نمونه هایش را در این کتاب مى بینید.
5ـ آخرین نکته اى که یادآورى آن لازم به نظر مى رسد این است که مهم در امر مدیریّت و فرماندهى، «دانستن» این اصول و ضوابط و قواعد نیست، بلکه مهم «به کار بستن» آنهاست که آن هم کار نسبتاً دشوارى است، «و بدون زیر بناى اعتقادى و خودسازى و تقوى و تهذیب نفس میسّر نیست!».
از خداوند بزرگ مى خواهم که هم نویسنده و هم خوانندگان عزیز را توفیق دهد که تعالیم اسلامى را بهتر بشناسیم و نیکوتر به کار بندیم!
در نتیجه بتوانیم جامعه اسلامى خود را به صورت جامعه اى نمونه که براى دیگران از هر جهت قابل اقتباس باشد در آوریم.
آمین یا ربّ العالمین
ناصر مکارم شیرازى
قم حوزه علمیّه
اسفند ماه 1366
