«مدیریّت» مانند «فرماندهى» کار پیچیده اى است، و مى دانیم هر قدر کارى پیچیده تر باشد مشکلات آن افزونتر، و آفاتش بیشتر است; به همین دلیل، مدیران و فرماندهان، باید داراى اعصابى قوى، حوصله زیاد، و ظرفیّت کافى در رویاروئى با مشکلات باشند.
حدیث معروف «آلَةُ الرِّیاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ; وسیله ریاست، سعه صدر و گشادگى فکر است!» را غالباً شنیده ایم.
نکته قابل توجّه این که: در بسیارى از روایات اسلامى «علم» و «حلم» در کنار هم به عنوان دو عامل موفّقیّت و پیروزى بیان شده، و «حلم» چیزى جز «ظرفیّت و سعه صدر» نیست.
در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) مى خوانیم: «ما جُمِعَ شَىءٌ اَفْضَل مِنْ حِلْم اِلى عِلْم; هرگز دو چیز در کنار هم قرار نگرفته که بهتر از «حلم» در کنار «علم» بوده باشد!»
و در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «کَفى بِالْحِلْمِ ناصِراً; حلم براى یاورى انسان کافى است.»
اهمّیّت این صفت ویژه را ـ مانند هر صفت دیگر ـ از نقطه مقابل آن مى توان شناخت; نقطه مقابل سعه صدر و حلم، همان «تنگ نظرى»، «دستپاچگى»، «سختگیرى» و «کینه توزى» است که اثرات فوق العاده منفى آنها در امر مدیریّت و فرماندهى براى احدى پوشیده نیست.
ظرفیّت وسعه صدر پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و امامان معصوم(علیهم السلام) به راستى براى همه دست اندرکاران مدیریّت و فرماندهى یک سرمشق بزرگ است.
هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) در میدان اُحُد سخت مجروح شده و از پیشانى و دندان مبارکش خون مى ریزد، مالکیّت اعصاب خود را از دست نداده و براى امّت نادان دعاى هدایت مى کند و مى فرماید: «اَللّهُمَّ اهْدِ قَوْمى فَإِنَّهُمْ لایَعْلَمُونَ» این سعه صدر به راستى عجیب است!
جانشین والا مقام او، امیر مؤمنان على(علیه السلام) نیز هنگامى که شریعه فرات را در میدان «صفّین» از چنگال متجاوزان (بنى امیّه) درآورد، دستور داد آب را براى همه آزاد بگذارند; و هرگز راضى نشد پیشنهاد بعضى از حاضران را دائر به بستن آب به روى لشگر معاویه ـ همان کارى که آنها در حال سلطه بر شریعه فرات کرده بودند ـ تکرار کند.
این بلند نظریها و سعه صدر و ظرفیّت وجودى، براى پیشبرد کار مدیر و فرمانده چنان مؤثّر است که مى تواند دشمنان سنگدل را به دوستان صمیمى مبدّل سازد.
«... فَإِذَا الَّذى بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِىٌّ حَمیمٌ; ناگاه (خواهى دید) همان کس که میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است!»
* * *
1ـ نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 176.
2 و 3ـ سفینة البحار، ج 1، صفحه 300، مادّه حلم.
4ـ «شریعه» به معنى آبراه است; زیرا در کنار نهرهاى بزرگ که سطح آب از زمینهاى مجاور بسیار پائین است بدون آبراه نمى توان به آب دست یافت.
5ـ سوره فصّلت، آیه 34.
